Zatürre aşısı çeşitli pnömokok bakterilerine karşı koruma sağlayan bir aşı çeşididir. Zatürre aşısı pnömokok bakterilerinin neden olduğu başta zatürre olmak üzere bir çeşit beyin ve omurilik enfeksiyonu olan menenjit, vücudun enfeksiyonlar karşısında aşırı reaksiyon vermesine bağlı gelişen sepsis gibi ciddi sağlık sorunlarına karşı koruma sağlayabilir. Zatürre aşısı enfeksiyonu tamamen önleyemese de enfeksiyona yakalanma riskini önemli ölçüde azaltabilir veya enfekte olunması halinde hastalığın daha hafif semptomlarla seyretmesine yardımcı olabilir.
Zatürre Aşısı Nedir?
Zatürre aşısı Streptococcus pneumoniae adı verilen bir bakteriye karşı geliştirilmiş bir aşıdır. Pnömokok aşısı olarak da bilinen bu aşı başta zatürre olmak üzere, kulak enfeksiyonu, sinüzit, menenjit gibi pnömokok hastalığı olarak bilinen bir grup enfeksiyon hastalığından korunmaya yardımcı olur.
Zatürre aşısının tarihine bakıldığında bilimsel gelişmelerin insan sağlığına olan etkisi net bir şekilde görülmektedir. İlk çalışmalar pnömokok bakterisinin neden olduğu enfeksiyonlara karşı bağışıklık geliştirme çabaları ile başlamaktadır. Başlangıçta bakterilerin tamamının öldürülmüş formuyla üretilen aşılar enfeksiyonların önlenmesinde etkili olsa da farklı pnömokok türlerinin antijenik yapılarının çeşitliliği daha hedefe yönelik aşıların geliştirilmesini gerekli kılmıştır.
Günümüzde 13 veya 23 farklı pnömokok bakterisine karşı koruma sağlayabilen aşılar mevcuttur. Bu aşılar hem çocuklarda hem de yetişkinlerde pnömokok enfeksiyonlarının büyük çoğunluğunu önlemede etkili olmakla birlikte yeni serotiplerin ortaya çıkma riski nedeniyle aşı geliştirme çalışmaları hızla devam etmektedir. Serotipten bağımsız aşılar geliştirme yönündeki çalışmalara bakıldığında aşıların gelecekte daha geniş kapsamlı koruma sağlaması beklenmektedir.
Zatürre Aşısı Neden Yapılır?
Zatürre aşısı yapılmasının birincil nedeni pnömokok bakterilerinin neden olduğu ciddi enfeksiyon hastalıkları önlemektir. Zatürre bakteri, virüs ve mantar gibi mikroorganizmaların neden olduğu bir çeşit akciğer enfeksiyonudur. Enfeksiyon akciğerlerde bulunan alveol adı verilen hava keseciklerinin iltihaplanmasına, sıvı veya irinle dolmasına neden olur. Bu durumda öksürük, ateş, titreme ve nefes alma zorluğu gibi çeşitli semptomlar ortaya çıkabilir. Zatürre, grip gibi viral bir enfeksiyon hastalığından da kaynaklanabilir. Viral enfeksiyon hastalıklarına bağlı gelişen zatürre çoğu zaman herhangi bir tedaviye gerek kalmadan kendiliğinden geçer. Buna karşın bakterilerin neden olduğu zatürre özellikle bebeklerde, çocuklarda, yaşlılarda ve herhangi bir sebeple bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde nefes darlığı gibi ciddi komplikasyonlara neden olarak yaşamı tehdit edebilir. Hastalığın çoğu zaman uygun bir antibiyotik ile tedavi edilmesi hatta hastanın tedavisinin bir sağlık kuruluşunda devam etmesi gerekebilir. Bu nedenle uzmanlar “Zatürre aşısı ne zaman yapılıyor?” diye merak eden hastalarına, özellikle de bebeklere, çocuklara ve yaşlılara, doktor ziyaretine gidilen herhangi bir zamanda ciddi enfeksiyondan korunmak amacıyla zatürre aşısı yapılmasını önerebilir.
Bağışıklık sistemi çeşitli mikroplarla karşılaştığında ona karşı bir protein çeşidi olan antikor üreterek savunmaya geçer. Bağışıklık sisteminin ilk kez karşılaştığı bir mikroorganizmaya verdiği yanıt ile daha önce karşılaştığı bir mikroorganizmaya karşı geliştirdiği savunma yanıtı farklı olabilir. Daha öncesinde tanımadığı bir mikroorganizma ile karşılaştığında bağışıklık sisteminin onu tanıması ve yok etmesi için zaman geçmesi gerekir. Bu süre içerisinde kişi hastalanabilir. Aşılar bağışıklık sisteminin zararlı mikroorganizmaları tanımasını sağlamak amacıyla geliştirilen biyolojik ürünlerdir. Bağışıklıklama yani kişinin bağışıklık sisteminin aşılama yoluyla bir hastalığa karşı güçlendirilmesi her yıl milyonlarca kişinin yaşamını kurtarır.
Günümüzde zatürre aşısının konjuge pnömokok aşısı (KPA13) ve polisakkarid pnömokok aşısı (PPA23) olarak adlandırılan her iki türü de bağışıklık sisteminin pnömokok bakterilerine karşı koruyucu antikorlar üretmesini sağlar. Bu sayede vücut aşıların içerisinde bulunan bakteri türleri ile karşılaştığında onunla daha önce de karşılaştığı için onu tanıyarak daha hızlı yanıt geliştirdiği için kişinin ciddi komplikasyonlara yakalanma riski önlenebilir.
Zatürre Aşısı Kimlere Yapılır?
Zatürre aşısı bebeklere, çocuklara ve enfekte olması halinde enfeksiyondan ciddi derecede etkilenebilecek kişilere yapılabilir. Buna göre pnömokok aşısı yaptırması önerilen kişiler aşağıdaki gibidir:
65 yaş üstü kişiler: Yaş ilerledikçe bağışıklık sistemi enfeksiyon hastalıkları ile eskiden olduğu kadar kolay mücadele edemeyebilir. Bu nedenle uzmanlar 65 yaşın üzerindeki tüm yetişkinlerin zatürre aşısı yaptırmasını önerir.
Bağışıklık sistemi zayıf olanlar: Bazı sağlık sorunları veya sağlık sorunlarının tedavisinde kullanılan çeşitli ilaçlar bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olabilir. Örneğin kanser, otoimmün bozukluklar, kalp hastalıkları, KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı), astım, diyabet gibi sağlık sorunları olan kişilerin zatürreyi daha ağır geçirme riski vardır. Bu nedenle herhangi bir kronik sağlık sorunu bulunanların doktorlarına danışarak zatürre aşısı yaptırması önerilir.
Sigara kullananlar: Uzun süre sigara kullanımı zamanla akciğerlerin hasar görmesine ve mikroplarla mücadele edememesine neden olabilir. Bu durum zatürreye yakalanma riskini artırabileceğinden sigara kullanan kişiler de zatürre aşısı yaptırabilir.
Alkol kullanımı: Sigara gibi sağlığa zararlı maddelerden olan alkolün de uzun süreli kullanımı zamanla beyaz kan hücreleri yani bağışıklık sisteminin enfeksiyon hastalıkları ile mücadelesinde önemli rolü olan hücreler görevlerini olması gerektiği gibi yerine getiremeyebilir. Bu nedenle uzmanlar uzun süre alkol kullanan kişilerin de aşı yaptırmasını önerebilir.
Yakın zamanda ciddi bir sağlık sorunu geçirmiş olmak: Bağışıklık sistemi ciddi yaralanmalardan veya travmalardan sonra zayıflayabilir. Bu nedenle yakın zamanda ciddi bir yaralanma veya ameliyat geçiren kişiler zatürre aşısı yaptırabilir.
Sayılanlara ek olarak uzmanlar 5 yaşın altındaki tüm çocuklar ile belirli risklere sahip 5 ila 18 yaş arası çocukların pnömokok aşısı yaptırmasını önermektedir.
Zatürre Aşısı Nereden Yapılır?
Pnömokok bakterisinin neden olduğu enfeksiyonlardan korunmak isteyenler “Zatürre aşısı nerden yapılır?” konusunda kafa karışıklığı yaşayabilir. Pnömokok aşıları genellikle kas içine veya bazı durumlarda deri altına uygulanır. Uzmanlar aşı uygulanacak kişinin yaşı ve fizyolojik özelliklerini dikkate alarak uygun enjeksiyon bölgesine karar verir. Bebekler ve küçük çocuklarda genellikle üst bacağın ön, yan kısmında yer alan geniş kas dokusu tercih edilirken; daha büyük çocuklar ve yetişkinlerde kolun üst kısmının dışında bulunan uygun bir kas tercih edilir.
Yetişkinlerde Zatürre Aşısı Ne Zaman Yapılır?
Yetişkinlerde zatürre aşısı herhangi bir zamanda yapılabilir. Uzmanlar kişinin erken aşılamayı gerektiren herhangi bir sağlık sorunu bulunmadığı sürece 65 yaşına gelen kişilerin aşı yaptırmasını önerir. Bu noktada “Yetişkinlerde zatürre aşısı kaç yılda bir yapılır?” sorusunun yanıtını merak edenler için aşının türüne göre bu sürenin değişiklik gösterebileceğini, genellikle tek dozun veya iki dozun yeterli olabileceğini söylemek mümkündür. Eğer ilk dozda pnömokok bakterisinin 13 serotipine karşı geliştirilmiş aşı uygulanmışsa gerekirse 1 sene sonra 23 serotipine karşı geliştirilen aşı uygulanabilir.
Bebeklere Zatürre Aşısı Ne Zaman Yapılır?
Pnömokok bakterileri zatürrenin yanı sıra bebeklerde ciddi komplikasyonlara neden olabilen menenjitin başlıca nedenlerindendir. Çocuklarının sağlığını her şeyden çok düşünen ebeveynlerin uzmanlara yönelttikleri soruların başında “Bebeklerde zatürre aşısı ne zaman yapılır?” sorusu gelir. Bebeklere ve çocuklara zatürre aşısının bakterinin 13 serotipine karşı geliştirilmiş olan konjuge pnömokok aşısı veya 23 tipine karşı geliştirilmiş polisakkarit pnömokok aşısı olmak üzere iki farklı türü uygulanabilir. 2 yaşından küçük bebeklerde polisakkarit pnömokok aşısının etkili olmadığı düşünülmektedir. Bebeklere konjuge pnömokok aşısının ikinci, dördüncü ve on ikinci ayda olmak üzere toplamda 3 doz şeklinde uygulanması önerilir.
Zatürre Aşısı Kaç Yılda Bir Yapılır?
Gerekli durumlarda zatürre aşısının tekrarlanması gerekebilir. “Zatürre aşısı kaç yılda bir tekrarlanır?” sorusunun cevabı uygulanan aşı türüne ve kişinin genel sağlık durumuna göre farklılık gösterir. Örneğin, konjuge pnömokok aşısı (KPA13) genellikle ömür boyu koruyan zatürre aşısı olarak bilinir ve çoğunlukla tek doz yeterlidir. Bununla birlikte bakterinin 23 türünü içeren polisakkarit pnömokok aşısı (PPA23) ise genellikle 5 yıllık koruma sağlar. 5 yıl sonra aşının tekrarlanması gerekebilir.
Zatürre Aşısı Nerede Yaptırılır?
Zatürre aşısı yan etkileri genellikle aşı yerinde kızarıklık, halsizlik, hafif ateş gibi diğer aşıların yan etkileri ile benzerlik gösterse de bazı kişilerde anaflaksi yani şiddetli alerjik reaksiyon gelişme riski olabilir. Bu nedenle aşılamanın alanında uzman bir hekim tarafından sağlık kuruluşunda yaptırılması önemlidir.
Zatürre Aşısı Hangi Ayda Yapılmalı?
Grip aşısının genellikle ekim ayının sonuna kadar yapılması önerilir. Grip aşısından farklı olarak “Zatürre aşısı hangi ayda yapılmalı?” sorusunun ise net bir cevabı yoktur. Zatürre aşısı doktorun önerdiği veya kişinin istediği herhangi bir ayda yapılabilir.
Pnömokok bakterileri özellikle bebeklerde, çocuklarda, yaşlılarda ve kronik hastalıkları bulunan kişilerde ciddi komplikasyonlara neden olarak yaşamı tehdit edebilir. Siz de zatürre aşısı hakkında bilgi almak isterseniz alanında uzman bir hekimden randevu almayı ihmal etmeyiniz.
