Yaşlılarda Ayak Şişmesi Neden Olur?

Yaşlılarda ayak şişmesi kronik venöz yetmezlik başta olmak üzere dolaşım bozuklukları, diyabet, lenfödem, böbrek hastalıkları, karaciğer hastalıkları gibi pek çok sebeple ortaya çıkabilir. Bu nedenle sağlık kuruluşlarına ayak şişmesi şikâyeti ile başvuran hastalar çeşitli branşlardan uzmanlar tarafından multidisipliner bir yaklaşımla değerlendirilir.

Yaşlılarda Ayak Şişmesi Nedir?

Yaşlılarda ayak şişmesi genellikle dokularda sıvı birikmesi veya iltihaplanma sonucunda ortaya çıkan bir sağlık sorunudur. İleri yaş grubundaki yetişkinlerin büyük çoğunluğunu etkileyen sol veya sağ ayak şişmesi uzun süre ayakta durma gibi basit bir sebepten kaynaklanabileceği gibi kalp yetmezliği gibi daha ciddi bir sağlık sorununun da habercisi olabilir. Vücudun herhangi bir yerinde meydana gelen bu şişlikler tıp literatüründe ödem olarak da adlandırılır. Kısaca ödem, dokularda sıvı birikmesi neticesinde ortaya çıkan bir sorun olarak tanımlanabilir. Bu şişlikler vücudun herhangi bir yerinde ortaya çıkabilse de el, ayak, bacak ve yüz ödemden en çok etkilenen bölgelerdir.

Ayak şişmesi her yaştan ve cinsiyetten insanı etkileyebilen sık rastlanan bir sağlık sorunudur. Buna karşın yaşın ilerlemesi ile birlikte bazı kronik hastalıkların ortaya çıkması çift veya tek ayak şişmesi riskini artırabilir. Bazı durumlarda hareket etmek gibi basit yaşam tarzı değişiklikleri ayaklardaki şişliğin azalmasına yardımcı olabilir. Bazı hastalarda ise ayak şişmesinin altında kronik venöz yetmezlik veya böbrek yetmezliği gibi daha ciddi bir sağlık sorunu yatabilir. Bu nedenle ayak şişmesi sorunu yaşayanların öncelikle alanında uzman bir doktora danışarak gerekli kontrollerini yaptırması önemlidir.

Yaşlılarda Ayak Şişmesinin Nedenleri

Yaşlılarda ayak şişmesi hareketsiz yaşam tarzı alışkanlıklarından dolaşım problemlerine kadar pek çok sebeple ortaya çıkabilir. Bu nedenle “Sol veya sağ ayak şişmesi neden olur?” gibi sorularla sağlık kuruluşlarına başvuran hastalara cevap verebilmek için uzmanlar öncelikle hastayı detaylı olarak muayene eder ve ödemin altında yatan sağlık sorununu tespit etmeye çalışır.

Buna göre yaşlılarda sıklıkla karşılaşılan ayak şişmesi nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Dolaşım problemleri: Kronik venöz yetmezlik başta olmak üzere çeşitli dolaşım problemleri ayak şişmesinin önde gelen nedenlerindendir. Bacaklardaki toplardamarlarda kapakçığa benzeyen valfler bulunur. Bu valflerin temel görevi kanın tek yöne yani kalbe doğru akmasını sağlamaktır. Damarlarda bulunan bu valfler çeşitli sebeplerle hasar görürse kan yerçekiminin de etkisiyle kalbe doğru akma noktasında zorluk yaşar. Neticesinde kan geriye akarak bacaklarda birikmeye başlar ve venöz yetmezlik adı verilen tablo ortaya çıkar. “Yaşlılarda ayak şişmesi neden olur?” başlıklı bazı çalışmalar 80 yaş üstü nüfusun yaklaşık %60’ında sebebin bacaklarda bulunan toplardamarların kanı kalbe geri taşıyamaması ile karakterize kronik venöz yetmezlik olduğunu göstermektedir.
• Kalp yetmezliği: Ayak şişmesi ve morarması bazı durumlarda kalp yetmezliğinin ilk belirtisi olabilir. Kalp yetmezliği olan hastalarda kalp kasının zayıf olması kanın olması gerektiği gibi pompalanmasını ve kalbe geri dönmesini zorlaştırır. Bu durum özellikle toplardamarlarda kan birikmesine bağlı basınç artışına neden olur. Artan basıncın etkisiyle ayaklardaki damarların dışına fazla miktarda sıvı sızar ve ödem meydana gelir.
• Diyabetik nöropati: Kan şekerinin kontrol altında olmaması ile karakterize bir sağlık sorunu olan diyabetin pek çok komplikasyonu vardır. Sağ veya sol ayağında şişme olup da “Sağ veya sol ayak şişmesi neden olur?” diye merak eden hastaların büyük çoğunluğunda ayak şişmesinin sebebi diyabetin sol ayağa giden sinirlerde ve damarlarda yarattığı hasardır. Diyabet ani şeker hastalığı kontrol altına alınamazsa damarlara zarar vererek ayağa giden kan akışının azalmasına neden olabilir. Bunun neticesinde ayaklarda sıvı birikebilir ve sağ veya sol ayak üstü şişmesi, daha şiddetli vakalarda her iki ayakta birden şişlik gibi semptomlar ortaya çıkabilir.
• Lenfödem: Lenfödem, çeşitli sebeplerle lenf sistemi düzgün çalışmadığında vücudun farklı yerlerinde ortaya çıkan şişliktir. Lenf sistemi normal şartlarda hücre ve dokulardaki fazla sıvı, protein ve toksinleri toplayarak dolaşım sistemine geri kazandırır. Meme ameliyatı gibi cerrahi operasyonlar, obezite, kanser gibi herhangi bir sebeple lenf sistemi olması gerektiği gibi çalışmazsa ayaklar dahil olmak üzere vücudun çeşitli yerlerinde sıvı birikmeye başlar, şişlikler oluşur. Lenfödem genellikle sol veya sağ ayak üstü şişmesi ile kendisini gösterir. Bir diğer ifadeyle lenfödeme bağlı çift taraflı ayak şişmesi nadirdir.
• Böbrek hastalıkları: Böbreklerin başlıca görevi kanı filtreleyerek kandaki zararlı maddeleri uzaklaştırmak ve sıvı-elektrolit dengesini sağlamaktır. Böbrek yetmezliği gibi bir sebeple böbrekler işlevini yerine getiremezse vücuttaki fazla suyu ve sodyumu yani tuzu uzaklaştıramaz. Vücuttan fazla suyun ve sodyumun atılamamasına zamanla damarlardaki basıncın artmasına neden olabilir. Neticesinde göz çevresi ve ayaklar başta olmak üzere vücudun çeşitli yerlerinde şişlikler görülebilir.
• Karaciğer hastalıkları: Karaciğerin sağlıklı dokusunun yerini yara dokusunun (skar) alması ile karakterize siroz başta olmak üzere çeşitli karaciğer hastalıkları karın ve ayaklar başta olmak üzere vücudun çeşitli yerlerinde şişliğe neden olabilir. Siroz zamanla karaciğere kan taşımakla görevli portal ven olarak adlandırılan damarlardaki basıncın artmasına neden olur. Bu durum zamanla karında asit, ayaklarda ise sıvı birikimine neden olabilir. Ek olarak karaciğerin albumin gibi proteinleri yeterli miktarda üretemediği durumlarda da vücutta ödem oluşabilir.
• Akciğer hastalıkları: Amfizem başta olmak üzere çeşitli akciğer hastalıklarında akciğerlerde artan basınç bacaklarda veya ayaklarda şişmeye neden olabilir.
• Romatizmal hastalıklar: Ayak şişmesi romatoid artrit gibi eklemlerde ve organlarda iltihaplanma ile karakterize romatizmal hastalıklara bağlı da ortaya çıkabilir.

Sayılanların yanı sıra yaşlılarda ayak şişmesi kullanılan tansiyon ilaçları gibi bazı ilaçların yan etkisi olarak da ortaya çıkabilir.

Yaşlılarda Ayak Şişmesi Nasıl Teşhis Edilir?

Yaşlılarda ayak şişmesi tanı süreci hastanın detaylı olarak değerlendirilmesini gerektirir. Uzmanlar öncelikle ayak şişmesinin derecesini belirleyebilmek için fiziki muayene yaparak işe başlar. Örneğin hastada sol ayak şişmesi şikâyeti varsa uzman doktor 15 saniye boyunca sol ayağın üzerine parmağıyla bastırdıktan sonra parmağını çeker. Çukur testi olarak da adlandırılan bu test sonucunda bası uygulanan bölgede 2 mm çukur olur ve oluşan çukur anında düzelirse bu hafif derecede ödem olarak adlandırılır. Oluşan çukur 8 mm ise ve cildin normale dönmesi 2-3 dakikayı bulursa ileri derecede ödem tanısı konulabilir.

Fiziki muayenenin ardından ayak şişmesinin altında yatan nedenin anlaşılabilmesi için uzmanlar böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri gibi çeşitli kan tetkiklerine başvurabilir. İlave olarak gerekli durumlarda uzman doktorlar damarlarda herhangi bir sorun olup olmadığını kontrol etmek için ultrason, doppler ultrason, anjiyografi gibi görüntüleme tekniklerinden de faydalanabilir.

Yaşlılarda Ayak Şişmesi Nasıl Tedavi Edilir?

Yaşlılarda ayak şişmesi tedavisi ayaklarda şişliğe neden olan faktöre göre değişiklik gösterir. Bu nedenle tedavi süreci genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Başlıca ayak şişmesi tedavi yöntemleri şunlardır:

• Diüretik ilaçlar: İdrar söktürücü ilaç olarak da bilinen bu ilaçlar ayak şişmesinin tedavisinde uzmanlarca reçete edilebilir. Bununla birlikte bu ilaçların uzun süreli kullanımı özellikle ileri yaş grubundaki kişilerde sıvı-elektrolit dengesinde veya böbrek fonksiyonlarında bozulmaya neden olabilir. Bu nedenle diüretik ilaçların doktorların önerdiği şekilde kullanılması önemlidir.
• Antibiyotikler: Ayak şişlikleri diyabetik nöropatinin bir komplikasyonu olarak enfeksiyona bağlı da ortaya çıkabilir. Bu durumda uzmanlar enfeksiyonu dağıtabilmek için antibiyotik ilaçlar reçete edebilir.
• Antienflamatuar ilaçlar: Her yaştan insanda görülebilen romatoid artrit gibi iltihaplı romatizma hastalıkları ayak şişmesine neden olabilir. Bu durumda tedavi sürecinde uzmanlar antienflamatuar ilaçlardan faydalanabilir.
• Kompresyon çorapları: Kronik venöz yetmezlik durumunda varis çorabı olarak da bilinen kompresyon çorapları sıklıkla kullanılır. Bu çoraplar bacaklara basınç uygulayarak dolaşımı düzenlemeyi amaçlar. Bununla birlikte başka dolaşım sistemi problemleri olan hastalarda bu ilaçların kullanımı ciddi komplikasyonlara neden olabileceğinden kompresyon çorabının doktor kontrolünde kullanılması önemlidir.

İlave olarak doktor kontrolünde tuz kısıtlaması, düzenli egzersiz yapılması gibi bazı yaşam tarzı alışkanlıkları da ayak şişmesini hafifletebilir.

Sık Sorulan Sorular