İçindekiler

Osteoartrit (Kireçlenme) Nedir?

Osteoartrit, eklemlerde bulunan kıkırdak dokunun aşınması sonucu ortaya çıkan sağlık sorunudur. Kireçlenme olarak bilinen bu tablo bir eklem iltihaplanması türü olarak kabul edilir. Eklem bölgelerinde kemik uçlarında yer alan kıkırdak tabakası pürüzsüz, kaygan ve sert yapıdadır. İki kemik arası güvenli hareketin sağlanmasından sorumludur. Eklemlerdeki bu kıkırdak tabakaların çeşitli nedenlere bağlı olarak aşınması kemiklerin birbirine sürtünmesi ile sonuçlanabilir.

Zaman içerisinde bölgede sertlik ve ağrılara oluşabilir, günlük aktiviteleri sekteye uğratabilir. Bu durum sonucunda oluşan yıpranmış kemik ve eklem bölgesi “Osteoartrit nedir?” sorusuna yanıt olarak verilebilir.

Genel olarak eller, dizler, omurga ve kalça eklemlerinde meydana gelebilir. Yavaş gelişme eğilimindedir, çoğunlukla orta ve ileri yaş grubunda görülebilir.

Osteoartrit başlıca iki türe ayrılabilir: primer osteoartrit ve sekonder osteoartrit. Primer (birincil) osteoartrit vakalar arasında en sık görülen türdür. Kireçlenmeye zemin hazırlayan herhangi bir hastalık veya travma olmadığında oluşan tıbbi sorundur. Bununla birlikte birtakım risk faktörleri ile ilişkili olabilir. Özellikle eklemlerin sürekli olarak kullanımından kaynaklanan yıpranma, yaşlanma, cinsiyet vb. nedenlerden kaynaklanabilir.

Sekonder (ikincil) artrit ise eklemde daha önceden var olan bir travma, yaralanma ve hastalıklardan gelişebilir. Doğuştan gelen eklem bozuklukları, metabolik bozukluklar, inflamatuar artrit, Paget hastalığı, Marfan sendromu, hemoglobinopati, Ehlers-Danlos sendromu bu hastalıklar arasında gösterilebilir. Eklemlerde kireçlenme sıklıkla eklem ağrıları ve fonksiyon kayıpları ile belirti vermeye başlar. Fonksiyon kayıpları sosyal hayatı olumsuz etkileyebilir ve günlük aktivitelerin sınırlanmasına yol açabilir.

Hastalığın seyri klinik olarak kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bazı mesleki koşullar, spor aktiviteleri, obezite, yaralanma ve kas zayıflığı gibi etkenler risk faktörleri arasında yer alabilir. Aynı zamanda kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülme riski taşır.

Osteoartrit tedavisi henüz bulunmamaktadır ancak semptomların yönetilmesi amacıyla çeşitli tedavi yöntemleri kullanılabilir. Semptomların hafifletilmesi ve eklemlerin aktif tutulmasına yönelik uygulamalar mevcuttur

Osteoartrit (Kireçlenme) Belirtileri

Kireçlenme vakaları yavaş gelişim gösterdiğinden erken evrelerinde fark edilemeyebilir. Eklemlerin aşınması ve yıpranması zaman geçtikçe hareket sırasında çeşitli rahatsızlıklar ile kendini gösterebilir. Eklemin hareket alanının kısıtlanmasının yanı sıra birtakım osteoartrit belirtileri ortaya çıkabilir. Bu belirti ve semptomlar bazı bireylerde hafif seyrederken bazı bireylerde daha şiddetli olabilir. Aynı zamanda altında yatan sebebine bağlı olarak ek semptomlar görülebilir. Kireçlenme belirtileri başlıca şunlar olabilir:

Eklem ağrıları,
Eklemde sertlik,
Eklemin hareketi esnasında sürtünme veya tıklama sesi,
Eklem bölgesinin şişmesi,
Hareket alanında azalma,
Eklemin öncesine kıyasla daha az esnemesi,
Eklemde belirgin görülen deformiteler.

Aşınma ve yıpranmadan etkilenen eklem iltihaplı ve yangılı olabilir. Şişlik eklemde ortaya çıkabileceği gibi eklem çevresinde de görülebilir. Kıkırdak yüzeyinin aşınması sonucu eklem hareket ettiğinde kemiklerin birbirine sürtünmesi duyulabilir. Eklem tıklayabilir, gıcırdayabilir veya kilitlenebilir.

Bunun yanı sıra eklem hareket alanının azalması ile paralel olarak kas zayıflığı gelişebilir. Kaslar güç kaybederek daha az fiziksel aktif olabilir. Bu durum sıklıkla diz ve ellerdeki küçük eklemler ve kaslarda görülse de kalça ve omurga dokuları da etkilenebilir. Dizde kireçlenme belirtileri arasında kasların ve bağların zayıflamasıyla dizlerde bükülme oluşabilir. Parmak eklemlerinde şekil değişiklikleri ve büyümeler meydana gelebilir. Kalça ekleminde meydana gelen osteoartrit dizlere yayılım gösterebilir ve uyluklarda sertlik hissedilebilir. Omurgayı etkileyen sırtta kireçlenme belirtileri sırt ve bel kısımlarında sertlik şeklinde olabilir. Ayrıca belde kireçlenme belirtileri sertlik, ağrı ve şişlikler halinde ortaya çıkabilir.

Hareket ederken, fiziksel aktivite sırasında ve dinlenme esnasında dahi ağrı hissedilebilir. Bu durum acı verici ve rahatsız edici olduğundan psikolojik sağlığı olumsuz etkileyebilir, uyku kalitesini düşürebilir ve sosyal hayatı engelleyebilir. Adım atmak, koşmak ve fiziksel aktivite yapmak, oturup kalkmak gibi günlük hareketler zorlaşabilir. Fiziksel olarak daha az aktif olmak obezite, diyabet ve kardiyovasküler hastalıklara zemin hazırlayabilir.

Osteoartrit genellikle ilerleyici özellik gösterir ve kronik seyreder. Bu nedenle yavaş yavaş gelişim gösterir. Ancak yaralanma ve travma gibi etkenler ile birlikte bu süreç hızlanabilir. Kesin tedavisi bulunmayan osteoartrit erken teşhis edildiğinde semptomlar hafifletilebilir. Eklem hareketliliğin korunması ve arttırılmasında çeşitli tedavi yöntemleri tercih edilebilir (1, 3, 4, 5, 6).

Osteoartrit (Kireçlenme) Neden Olur?

Osteoartrit gelişmesi temel olarak eklemlerdeki kıkırdak yapının birtakım sebepler ile aşınması ve bozulmasından kaynaklanır. Normal ve sağlıklı kıkırdak doku kaygan ve sağlam bir yapıdadır. Bu özelliği ile eklem bölgelerindeki sürtünmeyi engeller ve kolay hareketi sağlar. “Dizde kireçlenme neden olur?” sorusuna yanıt olarak sağlıklı yapının bozulması primer ve sekonder şekilde gerçekleşebilir. Sekonder gelişimde sıklıkla altta yatan bir sağlık problemi yer alır. Bu durumda kireçlenmeye yol açabilen hastalıklar şunlar olabilir:

Enfeksiyöz artrit,
Konjenital eklem bozuklukları,
Avasküler nekroz,
Paget hastalığı,
Marfan sendromu,
Hemokromatoz,
Wilson hastalığı,
Osteopetroz,
Hemoglobinopati,
Ehlers-Danlos hastalığı.

Kireçlenme risk faktörleri birden fazla olabilir ve her bireyde aynı şekilde etkinlik göstermeyebilir. Başlıca osteoporoz risk faktörleri arasında şunlar yer alabilir:

Yaşlanma: Orta ve ileri yaş bireyler yüksek riskli grup olarak kabul edilir.
Obezite: Dizde kireçlenme açısından yüksek BKİ risk faktörü olabilir. Eklemlerdeki yükün artması, yürüyüşün ve postürün bozulması, eklem biyomekaniğinin değişmesi gibi sonuçlar doğurabilir.
Eklem bozuklukları ve travmalar: Kalça ekleminde epifiz kayması, Perthes hastalığı, konjenital kalça çıkığı ve travmalar osteoartritin yaygın nedenleri arasındadır.
Genetik: Primer jeneralize osteoartrit ile birlikte kalça ve diz tutulumu, Bouchard ve Heberden nodülleri genetik faktörler arasında bulunur. Bazı çalışmalara göre osteoartritin genetik katkısı yaklaşık %50-65 civarındadır.
Mesleki travmalar: Tarım, inşaat vb. dizlerin uzun süre bükülmesini gerektiren sektörlerde çalışan insanlarda osteoartrit olasılığı daha yüksek olabilir.
Fiziksel aktivite: Bazı spor faaliyetlerinde eklem bölgelerinin fazla kullanılması ile yıpranma ve aşınmalar meydana gelebilir. Güreş için diz, dirsek ve boyunda kireçlenme; boks için el eklemleri; futbol için ayak ve diz eklemleri; bale için ayak kemikleri eklemlerinde kireçlenme riski yüksek olabilir.
Sedanter yaşam: Fiziksel olarak aktif olmayan bireylerde yeterli egzersiz uygulanmadığında eklem yıpranma olasılığında artış gözlemlenebilir.
Kas güçsüzlüğü: Ön uyluk kasları zayıflaması ile diz osteoartriti arasında bir ilişki olduğu bulunmuştur.

Ek olarak ayak bileği ekleminde anormal gevşemeler, sigara kullanımı, hiperürisemi, hipertansiyon ve diyabet hastalıkları arasında doğrudan veya dolaylı bir ilişki bulunabilir. Özellikle diyabet olgularında nöropati sonucu duyusal uyaranlarda azalma ve eklem dokularının beslenmesinde yetersizlik eklem dokusunun bozulmasına katkıda bulunabilir (2, 7, 8).

Osteoartrit (Kireçlenme) Tedavisi

“Kireçlenme nasıl geçer?” sorusuna yanıt olarak osteoartritin iyileştirilmesinde kesin tedavi henüz bulunmamaktadır. Bunun yerine kireçlenmenin neden olduğu belirti ve semptomların hafifletilmesi veya kontrol altına alınması sağlanabilir. Dolayısıyla “Kireçlenme ne iyi gelir?” kapsamında esas olarak tercih edilen kireçlenme tedavisi seçenekleri şunlar olabilir:

İlaç tedavisi: Eklemde iltihaplanmanın azaltılması ve ağrının hafifletilmesi amacıyla ilaçlar reçete edilebilir. İlaç tedavisi oral, damar yoluyla uygulanabileceği gibi topikal krem veya bant şeklinde de olabilir. NSAID ilaçlar ağızdan ve topikal olarak önerilebilir. Etkilenen eklem bölgesine merhem veya bant şeklinde uygulamalar gerekli olabilir. Sindirim ve kardiyovasküler sisteminde meydana gelebilecek yan etkiler için doktorunuza başvurunuz. Aşınma ve yıpranma gösteren eklemlerin içine enjeksiyon uygulaması yapılabilir. Enjeksiyona hasta yanıtı farklılık gösterebilir.
Fizik tedavi: Aerobik ve ağırlık antrenmanları, yüzme gibi egzersizler ağrıyı azaltmada ve fiziksel fonksiyonu iyileştirmede etkili olabilir. Osteoartrit egzersizleri bir uzman eşliğinde düzenli olarak yapılmalıdır. Bununla birlikte eklemlerde yanlış hizalanma gibi durumlarda yeniden hizalama dizliği kullanımı gerekli olabilir. Eklemlerin hareketinin teşvik edilmesi bölgedeki sertliğin giderilmesini destekleyebilir. Aynı zamanda kas güçlenmesini tetikleyebilir.
Kilo kontrolü: Fazla kilo ve obezite kemik ve eklemlerdeki yükün artmasına neden olabilir. Özellikle dizlerde kireçlenme için önemli bir risk faktörüdür. Bu kapsamda kilo kaybı uygulamaları ile ideal ağırlığa ulaşılması önerilebilir.
Sıcak-Soğuk uygulamaları: Artrit vakalarında iltihaplanmanın yol açtığı şişme, ağrı, sertlik vb. semptomların hafifletilmesinde ısı uygulaması önerilebilir. Ekleme buz paketleri veya soğuk kompres uygulamak, ısıtma yastığı gibi seçenekler için doktorunuza başvurunuz.
Destekleyici tedaviler: Baston, yürüteç, korse, bandaj, ayakkabılara eklenen destekler eklemlerin desteklenmesi ve stabilize edilmesi konusunda önerilebilir. Bu destekler eklemdeki baskının hafifletilmesine yardımcı olabilir.
Tamamlayıcı tedaviler: Diğer tedavi yöntemlerine ek olarak uygulanan tedavilerdir. Tamamlayıcı tedaviler arasında masaj, akupunktur, meditasyon ve tai chi yer alabilir. Bununla birlikte bitkisel ilaçlar ve diyet takviyeleri kullanmadan önce mutlaka doktorunuza başvurunuz.
Cerrahi: İlaç tedavisi ve diğer yöntemlerin yetersiz veya başarısız olması durumunda cerrahi yöntemler iyi bir seçenek olabilir. Eklem işlevselliğinin arttırılması ve ağrının azaltılması için uygulanabilir. Şiddetli osteoartrit bulgularına sahip bireyler artroplasti gibi cerrahi yöntemlere ihtiyaç duyabilir.

Sıklıkla sorulan “Dizde kireçlenme nasıl geçer?” için kireçlenmenin akut atak dönemlerinde istirahat önerilir ve travmatik durumlardan korunmak gerekir. Kireçlenme tedavileri genel olarak fonksiyonel kaybı minimuma indirmeyi amaçlar. Hafif semptomlar varlığında sıklıkla tek tedavi yöntemi tercih edilirken ilerlemiş osteoartrit durumunda kombinasyon şeklinde tedaviler gerekir