Mobbing bir kişinin veya grubun diğer bir kişiye yönelik sistematik ve kasıtlı olarak uyguladığı psikolojik baskıdır. Genellikle iş hayatında daha güçlü ya da yetkili kişilerce yapılan bu davranış, mağduru yalnızlaştırma, aşağılama veya güvensizlik yaratma gibi çeşitli şekillerde görülür. Uzun vadede psikolojik ve fiziksel sağlık üzerinde olumsuz etkilere yol açabilen mobbing çalışma hayatının güvenli ve destekleyici olmasını hedefleyen düzenlemeler çerçevesinde ele alınmalıdır. Mobbing sadece iş yerlerinde değil her türlü sosyal ortamda görülebilir. Okullarda öğrenciler arasında, aile içi ilişkilerde ya da sosyal çevrelerde de mobbing ortaya çıkabilir. Ailede kontrolcü ebeveynler veya kardeşler bir kişiyi sürekli eleştirerek ve küçük düşürerek psikolojik baskı uygulayabilir. Okulda ise akran zorbalığı olarak bilinen mobbing öğrenciler arasında güç dengesizliği ve sosyal dışlanma yoluyla gerçekleşebilir. Bu tür psikolojik tacizler mağdurlar üzerinde ciddi duygusal yaralar açabilir ve sosyal izolasyona yol açabilir.
Neden Mobbing Yapılır?
Mobbing çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir ve çoğu zaman bireysel, psikolojik, sosyal ve kurumsal faktörlerin birleşmesinden doğar. En yaygın nedenlerinden biri gücü kötüye kullanma eğilimidir. Bazı kişiler iş yerinde kendilerini daha üstün veya güvenli hissetmek için başkalarını baskı altına alır. Rekabet ve kıskançlık iş arkadaşlarının performansını tehdit olarak gören kişilerin olumsuz tutumlar geliştirmesine yol açabilir. Ayrıca kurum içi yönetim eksiklikleri, sağlıksız rekabet ortamı veya yetersiz iletişim de mobbingi tetikleyebilir. İş ortamı dışında da güç ve kontrol arayışı, kişisel güvensizlikler, kıskançlık ve rekabet gibi duygular kişileri başkalarına baskı yapmaya yöneltebilir. Mobbing cezası yapan kişiler kendi eksikliklerini örtmek, sosyal statülerini korumak ya da bir üstünlük hissi kazanmak için başkalarını zor durumda bırakabilir. Ayrıca bireylerin iletişim becerilerinin eksikliği, empati yoksunluğu ya da geçmiş travmalar gibi kişisel psikolojik durumlar da mobbing davranışını tetikleyebilir.
Mobbingin Belirtileri Nedir?
Mobbing belirtileri mağdurun psikolojik ve fiziksel sağlığını olumsuz etkileyen çeşitli durumlar olarak ortaya çıkar. Belirtiler arasında yoğun kaygı, özgüven kaybı, sürekli yetersizlik hissi, konsantrasyon güçlüğü ve uyku bozuklukları gibi ruhsal belirtiler bulunur. Sosyal çekilme yalnızlaşma, iş veya okul başarısında düşüş ve iletişimden kaçınma gibi davranışsal değişiklikler de sıkça görülür. Uzun süreli mobbing kişinin fiziksel sağlığını da etkileyerek baş ağrıları, mide problemleri gibi psikosomatik sorunlara yol açabilir. Mobbing yapan kişiler çeşitli manipülatif ve saldırgan davranışlarla mağduru yıpratmaya çalışır. Yaygın mobbing hareketleri şunlardır:
Aşağılama: Aşağılama mobbing yapan kişilerin mağdura yönelik sık kullandığı bir taktiktir ve kişinin kendine olan güvenini zedelemek amacı taşır. Aşağılama mağdurun başarılarını küçümseme, işlerini sürekli eleştirerek değersiz gösterme veya alaycı, küçültücü ifadelerle mağduru hedef alma gibi yöntemlerle ortaya çıkar.
Sosyal İzolasyon: Sosyal İzolasyon mobbing sürecinde uygulanan önemli bir taktiktir ve mağduru yalnız bırakmak üzerine kurulur. Mobbing gören kişi ekip toplantılarından dışlanır, projelere dahil edilmez veya çalışma arkadaşları tarafından görmezden gelinir. Sosyal izolasyon mağdurun kendini yalnız ve değersiz hissetmesine neden olurken kurumsal bağlarını da zayıflatır. Sosyal izolasyon sürecinde bireyin hem sosyal desteği azalır hem de güven kaybı yaşayarak motivasyonu düşer.
Sürekli Eleştiri: Sürekli eleştiri mobbing yapan kişinin mağdura sürekli ve gereksiz eleştiriler yönelterek özgüvenini zedelemeye çalıştığı bir taktiktir. Eleştiriler yapıcı olmaktan ziyade mağdurun yeteneklerini ve iş yapma becerisini hedef alır. En küçük hatalar bile abartılır, gereksiz yere tekrar tekrar dile getirilir. Eleştirilerin sürekli hale gelmesi mağduru hatalı hissettirme amacı taşır ve kişinin kendine olan güvenini aşamalı olarak zayıflatır.
Yanlış Bilgilendirme: Yanlış bilgilendirmede mağdura eksik veya hatalı bilgiler verilerek işlerin yanlış yapılması amaçlanır. Böylece mağdur sık sık hata yapmaya zorlanır ve başarısız olduğu izlenimi yaratılır. Bu durum mağdurun iş yerindeki itibarını zedeler ve profesyonel güvenini sarsar.
Mobbing Türleri Nedir?
Mobbingin farklı türlere ayrılması yaşandığı ortama ve taraflar arasındaki güç ilişkisine bağlı olarak ortaya çıkan çeşitliliği yansıtır. Yaygın mobbing türleri şunlardır:
Dikey Mobbing: “Dikey mobbing nedir?” için dikey mobbing iş yerinde psikolojik baskı ve hiyerarşik bir güç dengesizliğinden kaynaklanan mobbing türüdür. Genellikle üst pozisyondaki bir yöneticinin astlarına yönelik uyguladığı baskı, aşağılama veya ayrımcılık şeklinde kendini gösterir. Dikey mobbingde yöneticiler astlarının performansını küçümseyebilir, sürekli eleştiri yapabilir veya yeteneklerini sorgulayarak onların özgüvenini zedeler. Bazen de astın iş yükünü haksız yere artırma ya da kaynaklardan mahrum bırakma gibi uygulamalarla mobbing gerçekleştirilir.
Yatay Mobbing: “Yatay mobbing nedir?” için ise aynı hiyerarşik düzeyde bulunan bireyler arasında gerçekleşen bir mobbing türü olduğu söylenebilir. Genellikle iş yerinde rekabet, kıskançlık veya anlaşmazlık gibi nedenlerle ortaya çıkar. Çalışanlar hedef aldıkları kişiyi dışlayabilir, iş birliğinden kaçınabilir veya onunla ilgili olumsuz söylentiler yayarak sosyal ve profesyonel itibarını zedelemeye çalışabilir. Yatay mobbing ekip içindeki dayanışmayı ve güveni zayıflatırken mağdurun iş motivasyonunu ve performansını da olumsuz etkiler.
Duygusal Mobbing: Duygusal mobbingde kişi sürekli olarak eleştirilir, değersiz hissettirilir ve yetersizlik duygusu yaşatılmaya çalışılır. Duygusal mobbing yapan kişiler mağduru küçümseyen veya alay eden ifadelerle baskı altına alır ve bireyin iş veya sosyal yaşamında kendine olan güvenini psikolojik taciz ile sarsar. Sürekli olarak stres yaratan psikolojik şiddet mağdurun ruh sağlığını ciddi şekilde etkileyebilir ve yalnızlık, depresyon gibi duygusal sorunlara yol açabilir.
Sosyal Mobbing: Sosyal mobbing bir kişiyi sosyal ortamdan dışlama ve yalnızlaştırma yoluyla uygulanan bir psikolojik baskı türüdür. Sosyal mobbingde mağdur bilerek grup aktivitelerinden, toplantılardan veya iletişim kanallarından dışlanır. İş veya sosyal çevrede görmezden gelinmek, dedikodulara maruz kalmak ya da grup sohbetlerine dahil edilmemek gibi davranışlarla kişi kendini izole ve değersiz hisseder. Bu durum mağdurun sosyal desteğini ve aidiyet hissini zayıflatarak psikolojik yıpranmaya yol açar.
Siber Mobbing: Siber mobbing dijital ortamda yapılan bir zorbalık türüdür ve sosyal medya, mesajlaşma uygulamaları veya e-posta gibi dijital kanallar üzerinden gerçekleşir. Siber mobbing yapan kişiler mağdura yönelik aşağılayıcı mesajlar, tehditler veya utandırıcı paylaşımlar yaparak onları sosyal çevrelerinden soyutlamaya çalışır.
Mobbingin Özellikleri Neler?
Mobbing belirli özellikleriyle tanınır. Sistematik, kasıtlı ve sürekli bir şekilde yapılır. Mağdurun psikolojik, sosyal ve bazen fiziksel sağlığı üzerinde baskı yaratmayı hedefler. Çoğunlukla güç veya otorite dengesizliği içerir ve mağdur üzerinde kontrol sağlamak amacı güder. Farklı türlerde ortaya çıkabilen mobbing mağduru yalnızlaştırma, küçümseme veya sosyal itibarı zedeleme gibi davranışlarla sürdürülür. Özellikle mağdurun güvenini sarsarak onu savunmasız bırakmayı amaçlar.
İş yerinde Mobbing Nasıl Olur?
İş yerindeki mobbing çalışanlardan birinin veya bir grubun başka bir çalışana yönelik sistematik baskı uygulamasıyla gerçekleşir. İş yerinde mobbing sürekli eleştiri, gereksiz yere suçlama, yetenekleri küçümseme, dışlama veya yanlış bilgi verme gibi davranışlarla ortaya çıkar. Mobbing uygulayan kişiler mağduru iş yapamaz hale getirerek itibarını zedelemeye ve iş ortamında yalnızlaştırmaya çalışır. Genellikle üstler tarafından astlara ya da aynı pozisyonda olan kişiler arasında yaşanabilir, mağdurun motivasyonunu ve psikolojik sağlığını ciddi şekilde etkiler.
Evde Mobbing Nasıl Olur?
Evde mobbing aile üyelerinden birinin diğerine yönelik sistematik psikolojik baskı uygulamasıyla gerçekleşir. Psikolojik baskıda sürekli eleştiri, aşağılama, yalnızlaştırma ve manipülasyon gibi davranışlarla hedef kişi yıpratılır. Ebeveynler çocuklarını sürekli eleştirerek veya küçümseyerek onları değersiz hissettirebilir ya da kardeşler arasında kıskançlık, alay veya sosyal dışlanma gibi davranışlarla mobbing ortaya çıkabilir. Evde yaşanan mobbing bireyin güven ve aidiyet duygusunu zedeler, uzun vadede ise ciddi psikolojik etkiler bırakabilir. Bir uzmana danışarak “Evde mobbing nedir?” hakkında detaylı bilgi almak gerekir.
Mobbing ile Nasıl Başa Çıkılır?
Mobbingle başa çıkmak zorlayıcı olsa da “Mobbing baskı nedir?” hakkında yeterli bilgi alarak çeşitli stratejilerle etkilerini azaltmak mümkündür. İlk olarak yaşananları objektif bir şekilde kaydetmek önemlidir. Tarih, saat ve olayın içeriğini not almak ileride ihtiyaç duyulabilecek kanıt sağlar. Güvenilen bir arkadaş veya aile üyesiyle konuşmak duygusal destek sağlayabilir. Mobbingle başa çıkmada ilk adım profesyonel bir destek almak ve sürecin duygusal yükünü azaltmaktır. Terapi kişinin mobbingin üzerindeki etkilerini anlamasını ve daha sağlıklı baş etme yöntemleri geliştirmesini sağlar. Yüz yüze terapi terapist ile doğrudan etkileşime girerek güvenli bir ortamda yaşananları ifade etme imkânı sunar ve kişinin kendini daha güçlü hissetmesine yardımcı olur. Terapiye gitmek her zaman mümkün olmayabilir fakat online terapi seansları sayesinde kişi evinin rahatlığında profesyonel destek alabilir. Uzaktan erişim imkanı sayesinde müsait zamanlarda terapiye katılmak kolaylaşır. Esnek bir programla yürütülen süreç hem duygusal dengeyi yeniden kazanmayı sağlar hem de daha sağlıklı baş etme yöntemleri geliştirir. Online psikolog güvenli bir ortamda mobbingin yarattığı stres, özgüven eksikliği ve anksiyete gibi etkileri anlamaya ve azaltmaya yardımcı olur. Terapi sürecinde mobbingle başa çıkma konusunda çeşitli stratejiler öğrenilir ve kişinin kendi haklarını savunma yetkinliği gelişir.
Mobbing Bireyi Nasıl Etkiler?
Mobbing uygulama kişinin psikolojik, duygusal ve fiziksel sağlığı üzerinde ciddi etkiler bırakabilir. Sürekli baskı ve olumsuz eleştiriler özgüven kaybına ve yetersizlik hissine yol açar. Zamanla depresyon, anksiyete ve stres bozuklukları gibi duygusal rahatsızlıklar gelişebilir. Fiziksel olarak da uyku düzensizlikleri, yorgunluk ve psikosomatik rahatsızlıklar (baş ağrısı, mide sorunları gibi) ortaya çıkabilir. Psikolojik mobbing aynı zamanda kişinin sosyal ilişkilerini etkileyerek yalnızlaşmaya ve sosyal destekten uzaklaşmaya neden olabilir. “Psikolojik taciz nedir?” sorusunun yanıtı olan çeşitli etkiler profesyonel destek alınmadığı sürece ilerleyebilir.
Mobbing Örnekleri
İş hayatında yaygın olan mobbing davranışları hedef alınan kişinin sürekli olarak dışlanması, fikirlerinin yok sayılması ya da küçük hatalarının abartılması gibi yöntemlerle kendini gösterir. Mobbingin örneklerini tanımak kişinin kendini korumasına yardımcı olabilir. Mobbing örnekleri şunlardır:
Küçük hataların abartılması ve devamlı olarak yapılan işin değersizleştirilmesi,
Kişinin fiziksel özellikleri veya kişisel hayatı hakkında aşağılayıcı espriler yapılması,
Proje ya da iş süreçleri hakkında eksik veya yanlış bilgi verilmesi,
Çalışanın fikirlerinin yok sayılması veya katkılarının göz ardı edilmesi,
Ebeveynlerin veya eşlerin bireyi sürekli yetersiz hissettirecek şekilde eleştirmesi,
Aile içinde bir kişinin karar süreçlerinden veya aktivitelerden bilerek uzak tutulması,
Aile üyelerinin bir kişinin duygu veya davranışlarını kontrol etmek için ona baskı yapması,
Kişinin mahremiyetini ihlal ederek onun üzerinde hakimiyet kurma çabası.
Terapi mobbingin neden olduğu duygusal yaraları ele alarak kişinin kendini yeniden güçlü ve değerli hissetmesine yardımcı olur. Eğer “Zorbalamak nedir?” sorusunun yanıtı için yüz yüze terapiye gitmek zorlayıcı ise online psikolog ile terapi de iyi bir seçenek olabilir. Uzaktan erişimle kişinin rahat ettiği ortamda, esnek bir program dahilinde psikolojik destek alması sağlanabilir.
