Gıda Zehirlenmesi Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Gıda zehirlenmesi bakteriler başta olmak üzere mikroorganizmalarla kontamine olmuş yiyecek veya içeceklerin tüketilmesi sonucunda ortaya çıkan, mide bulantısı, kusma gibi semptomlarla karakterize bir sağlık sorunudur. Gıda kaynaklı hastalıkların başında gelen gıda zehirlenmesi çoğu zaman birkaç gün içerisinde kendiliğinden geçer. Ancak zehirlenmeye neden olan patojene ve kişinin bağışıklık sistemine bağlı olarak zehirlenme ciddi komplikasyonlara neden olabilir.

Gıda Zehirlenmesi Nedir?

Gıda zehirlenmesi, bakteri, virüs, parazit ve mantar gibi mikroplar ile kontamine olmuş (bulaşmış) yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi sonucunda gelişen bir sağlık sorunudur . Dünya nüfusunun hızla artması ile birlikte gıdaya olan erişimin zorlaşması günümüzde gıda kaynaklı hastalıkların da hızla artmasına neden olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl dünya genelinde yaklaşık 600 milyon kişi gıda kontamine yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi sonucunda çeşitli sağlık sorunları ile karşı karşıya kalmaktadır . Araştırmalar mikroplarla kontamine olan gıdaların sindirim sistemi sorunlarından kansere kadar 200’den fazla sağlık sorununa neden olabileceğini göstermektedir .

Zehirlenme, vücuda herhangi bir yolla toksik bir maddenin girmesi sonucunda vücudun normal fonksiyonlarının bozulması olarak tanımlanabilir. Toksik maddeler vücuda sindirim yolu, solunum yolu veya cilt yoluyla giriş yapabilir. Başta gıda zehirlenmesi olmak üzere sindirim yoluyla gerçekleşen zehirlenmeler en sık karşılaşılan zehirlenme türlerindendir (4). Gıda kaynaklı hastalıklar bakterilerin neden olduğu ve bakteriler dışında nedenlerle gelişen zehirlenmeler olmak üzere genel olarak iki alt sınıfta incelenir . Başlıca gıda zehirlenmesi nedenleri şu şekildedir :

• Bakteriler: Gıda zehirlenmesinin en yaygın nedeni bakterilerdir. Bakteriyel gıda zehirlenmesinin nedenleri arasında ise E. coli, özellikle Shiga toksin üreten E. coli (STEC), Listeria monocytogenes, Salmonella, Campylobacter, Clostridium botulinum, Staphylococcus aureus, Shigella ve Vibrio vulnificus gibi bakteriler ilk sıralarda yer alır. CDC (Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri) raporlarına göre her yıl dünya genelinde Salmonella bakterisine bağlı yaklaşık 1.350.000 gıda zehirlenmesi vakası gözlenmektedir . Nadir rastlanmakla birlikte özellikle pastörize edilmemiş süt ürünlerinden bulaşabilen Listeria enfeksiyonları hamile kadınlarda düşüğe veya yenidoğan ölümlerine neden olabileceğinden acil tıbbi müdahale gerekli olabilir .
• Parazitler: Bakteriler kadar yaygın olmasa da Toxoplasma gondii gibi parazitler de gıda zehirlenmelerinin başlıca nedenleri arasındadır.
• Virüsler: Norovirüs, Rotavirüs, Astrovirüs, Sapovirus ve Hepatit A virüsü gibi virüsler de zehirlenmelere neden olabilir.

Yukarıda sayılan virüs, bakteri ve parazitler genellikle sebze ve meyvelerin yeterince

yıkanmaması, et ve süt ürünlerinin yeterince pişirilmemesi gibi yollarla bulaşabilir.

Gıda Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Gıda zehirlenmesi yaşayan hastaların büyük çoğunluğunda herhangi bir semptom görülmeyebilir. Bununla birlikte zehirlenmeye neden olan faktöre göre belirtiler de farklılık gösterebilir. Gıda zehirlenmesi sindirim yoluyla vücuda giren patojenlerin neden olduğu bir zehirlenme türü olduğundan belirti yaşayan hastalarda sindirim sistemi rahatsızlıklarına sıklıkla rastlanır. Gıda zehirlenmesi belirtisi denildiğinde ilk akla gelen mide bulantısı ve kusmadır. Bunun yanı sıra başlıca gıda zehirlenmesi belirtileri şu şekilde sıralanabilir :

• Karın ağrısı ve mide krampları,
• İshal,
• Mide bulantısı veya kusma,
• İştahsızlık,
• Bazı vakalarda hafif ateş yükselmesi,
• Baş ağrısı,
• Halsizlik.

Yukarıda sayılan belirtileri genellikle hafiftir ve çoğu zaman birkaç gün içerisinde kendiliğinden geçer. Bununla birlikte bazı durumlarda daha ciddi semptomlar görülebilir ve acil tıbbi müdahale gerekli olabilir. Çeşitli mikroplarla kontamine olmuş yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi sonucunda görülen ciddi belirtiler aşağıdaki gibidir:

• 3 günden uzun süren ishal,
• Görme ve konuşmada zorluk,
• 38.9°C’den yüksek ateş,
• İshal, kusma gibi semptomların neticesinde gelişen dehidrasyona (sıvı kaybı) bağlı idrar çıkışında azalma veya hiç idrara çıkamama, ağız kuruluğu,
• İdrarda kan görülmesi (hematüri).

Sayılan semptomlar hayati riske neden olabileceğinden en kısa sürede tıbbi müdahale alınması gerekebilir.

Gıda Zehirlenmesi Tedavisi Nasıl Olur?

Gıda zehirlenmesi çoğu durumda herhangi bir tedaviye gerek olmadan kendiliğinden geçer. Ancak geçmeyen ishal, kusma veya yüksek ateş gibi semptomların görülmesi halinde tedavi gerekli olabilir. Bu noktada hastaların büyük çoğunluğu “Gıda zehirlenmesi nasıl anlaşılır?” sorusunun cevabını merak edebilir. Mide bulantısı, kusma, karın ağrısı ve ishal gibi şikâyetlerle başvuran hastaların önce alanında uzman bir doktor tarafından detaylı tıbbi öyküsü alınır. Bu aşamada hastanın son dönemlerde tükettiği yiyecek ve içecekler sorulabilir. Gıda zehirlenmesinden şüphelenilen durumlarda kan tetkikleri veya gaita (dışkı) örneği yardımıyla zehirlenmeye neden olan patojen araştırılabilir. Ek olarak, gıda zehirlenmesi tedavisi sırasında uzman doktorlar semptomları hafifletmek için antibiyotik, antitoksin gibi çeşitli ilaçlar reçete edebilir. Bunun yanı sıra tedavi sürecinde hastada dehidratasyon gelişmesini önlemek önemlidir. Bu nedenle hastalara bol sıvı tüketmesi önerilir. Halihazırda sıvı kaybı fazla olan veya sıvı kaybı gelişme riski yüksek olan hastaların sağlık kuruluşlarında tedavi sürecinin devam ettirilmesi gerekebilir .

Gıda Zehirlenmesi Ne İyi Gelir?

Kontamine yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi sonucunda gıda zehirlenmesi yaşayan hastalarda vücudu toksinden arındırabilmek, ishal ve kusmaya bağlı sıvı kaybı riskini en aza indirebilmek için su başta olmak üzere bol sıvı tüketilmesi önemlidir. Bununla birlikte içerisinde tuz, şeker gibi sıvı-elektrolit dengesinin korunmasını sağlayabilecek içecekler tüketilmesi de önerilir . Ancak böbrek hastalığı, karaciğer hastalığı gibi bazı durumlarda su tüketiminin sınırlandırılmasını gerektiren sağlık sorunları bulunanlarda gıda zehirlenmesinden şüphelenilen durumlarda öncelikle alanında uzman bir doktordan randevu alınması ve gerekli kontrollerin yaptırılması önerilir .

Gıda Zehirlenmesi Nasıl Geçer?

Gıda zehirlenmesi belirtilerin görülmesinin ardından genellikle birkaç gün içerisinde kendiliğinden geçer. Ancak bebeklerde, ileri yaş grubundaki kişilerde, bağışıklık sistemi herhangi bir sebeple baskılanmış olanlarda veya hamilelerde zehirlenme komplikasyonlara neden olabilir. Gıda zehirlenmesi durumunda hastaların öncelikle sindirim sistemini yormayacak şekilde düzenli ve dengeli beslenmeye özen göstermesi önerilir. İlave olarak, bu süreçte vücut zehirlenmeye neden olan patojeni uzaklaştırmak için çaba gösterdiği için kişilerin dinlenmeye özen göstermesi ve yorucu işlerden kaçınması önemlidir. Bu süreçte yoğurt gibi probiyotik gıdaların tüketimi bağırsak mikrobiyotasının yani bağırsaklardaki faydalı ve zararlı bakterilerin dengesinin yeniden düzenlenmesine yardımcı olabilir. Gerekli durumlarda uzmanlar probiyotik ilaç dışı ürünleri de önerebilir.

Gıda Zehirlenmesi Öldürür mü?

Gıda zehirlenmesi çoğu durumda tehlikeli değildir ve semptomlar kısa sürede genellikle kendiliğinden iyileşir. Ancak hamileler, yaşlılar, bebekler ve kanser hastaları gibi bağışıklık sistemi herhangi bir sebeple baskılanmış olanlarda gıda zehirlenmesi ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Dünya Sağlık Örgütü verileri her yıl yaklaşık 420.000 kişinin gıda kaynaklı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybettiğini göstermektedir .

Gıda Zehirlenmesi Kaç Saat Sonra Belli Olur?

Gıda zehirlenmesi semptomları zehirlenmeye neden olan patojene göre değişiklik göstebilir. Bazı mikroorganizmalar vücuda girdikten birkaç saat sonra semptomlara neden olurken bazı mikroorganizmalara bağlı belirtilerin görülmesi için belirli bir kuluçka süresinin geçmesi gerekebilir. Bu nedenle “Gıda zehirlenmesi kaç saatte belli olur?” sorusuna net bir cevap vermek mümkün değildir. Buna göre zehirlenmeye neden olan bazı mikroplar ve belirtilerin ortaya çıkma süresi aşağıdaki gibidir :

• Genellikle işlendikten sonra pişirilmeyen yiyeceklerden kaynaklanan Staphylococcus aureus (Staph gıda zehirlenmesi) semptomları genellikle 30 dakika ila 8 saat içinde kendini gösterir.
• Çoğunlukla çiğ veya az pişmiş kabuklu deniz ürünlerinden bulaşabilen Vibrio semptomları genellikle 24 saat içinde başlar.
• Clostridium perfringens semptomları genellikle 6 ila 24 saat içinde başlar.
• Çiğ veya az pişmiş et ve et ürünleri, yumurta, çiğ süt, çiğ meyve ve sebzeler gibi birçok gıdadan bulaşabilen Salmonella belirtileri genellikle 6 saat ile 6 gün arasında başlar.
• Genellikle yeşil yapraklı sebzeler, taze meyveler, kabuklu deniz ürünleri, kirli su ve virüsle kontamine yüzeylere temas sonucu bulaşan Norovirüs belirtileri genellikle 12 ila 48 saat içinde başlar.
• Clostridium botulinum semptomları genellikle 18 ila 36 saat içinde başlar
• E. coli belirtileri genellikle 3 ila 4 gün içinde başlar.

Sayılanlara ilave olarak, özellikle hamilelerde ciddi komplikasyonlara neden olabilen Listeria enfeksiyonunun belirtilerinin ortaya çıkması genellikle 2 haftayı bulabilir .

Gıda Zehirlenmesi Durumunda Evde Uygulanabilecek Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Gıda zehirlenmesi evde tedavi yöntemleri denildiğinde öncelikle bol sıvı tüketimi akla gelir. Bununla birlikte bu dönemde sağlıklı ve dengeli beslenmek de önemlidir. Zehirlenme sorunu yaşayan kişilere muz, pirinç ve yoğurt gibi sindirim sistemini yormayan az yağlı ve baharatsız gıdaların tüketmesi önerilir. Bunun yanı sıra kafein, alkol ve sigara semptomların kötüleşmesine neden olabileceğinden uzak durulması önemlidir.

Gıda zehirlenmesi yüksek risk grubunda bulunan kişilerde ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Bu nedenle gıda kaynaklı hastalıklardan şüphelenilen durumlarda alanında uzman bir doktordan yardım alınması önemli olabilir.