Elektronik Sigara Hastalığı (EVALI) Nedir?

Elektronik sigara hastalığı (EVALI) elektronik sigara kullanımına bağlı gelişen ciddi akciğer inflamasyonu (iltihabı) ile karakterize bir sağlık sorunudur. Erken dönemde tanı konulmaz ve tedavi edilmezse hayati komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle öncelikle “EVALI hastalığı nedir?” sorusunun cevabının anlaşılması ve elektronik sigara puff kullanımına bağlı ortaya çıkması muhtemel sağlık sorunlarının nasıl önleneceği hakkında bilgi sahibi olunması önemlidir.

Elektronik Sigara Hastalığı EVALI’nin Nedenleri Nelerdir?

Son yıllarda adından sıklıkla bahsedilen “EVALI nedir?” sorusuna kısaca elektronik sigara hastalığı cevabını vermek mümkündür. EVALI hastalığı (EVALIE-cigarette and vaping use associated lung injury) elektronik sigara kullanımına bağlı gelişen akciğerde hasar ile kendisini gösteren bir sağlık sorunudur. Bir diğer ifadeyle EVALI hastalığının nedeni halk arasında sıklıkla puff olarak da adlandırılan elektronik sigara kullanımıdır . Son yıllarda elektronik sigara kullanan kişiler üzerinde yapılan bazı araştırmalar, çeşitli akciğer hastalıklarının teşhisinde kullanılan bronkoalveolar lavaj (BAL) yöntemiyle alınan sıvı örneklerinde E vitamini asetatına rastlandığını göstermektedir. Bu sonuçlar uzmanlara EVALI ve E vitamini asetatı arasında yakın bir ilişki olduğunu düşündürmektedir.

E vitamini asetatı THC (tetrahidrokannabinol) içeren elektronik sigaraların sıvılarının kıvamını düzenlemek veya yoğunlaştırmak için sıkça kullanılan bir çeşit kimyasal maddedir. E vitamini asetatı akciğerlerde uzun süre kalarak önemli sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu nedenle CDC (Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri) E vitamini asetatını potansiyel bir toksin olarak tanımaktadır. Bununla birlikte THC (tetrahidrokannabinol) içeren ve içermeyen elektronik sigara çeşitlerinin içerisinde EVALI hastalığına neden olabilecek pek çok kimyasal vardır. Bu nedenle EVALI hastalığının kesin nedeni bilinmemekle birlikte elektronik sigara bileşiğinde bulunan çeşitli kimyasalların akciğerlerde hasara neden olduğu söylenebilir .

Elektronik Sigara Hastalığı (EVALI) Belirtileri Nelerdir?

Araştırmalara göre elektronik sigara içeriğinde bulunan çeşitli kimyasallar akciğerlerde hasara neden olarak inflamasyonu (iltihaplanma) tetikleyebilir. Bu nedenle EVALI belirtileri diğer akciğer hastalıklarının belirtileri ile benzerlik gösterebilir. Ancak tedavi sürecinin hastaya uygun şekilde planlanabilmesi için alanında uzman bir doktor tarafından semptomların iyi değerlendirilmesi ve EVALI’nin diğer akciğer hastalıklarından ayrılması önemlidir. EVALI genellikle solunum ve sindirim sistemi rahatsızlıkları ile kendisini gösterir. Buna göre başlıca EVALI belirtileri şu şekilde sıralanabilir :

• Göğüs ağrısı,
• Öksürük,
• Nefes darlığı,
• Kalp çarpıntısı,
• Karın ağrısı,
• Mide bulantısı ve kusma,
• İshal,
• Yüksek ateş,
• Titreme,
• İştahsızlık,
• İstemsiz kilo kaybı.

Sayılanların yanı sıra bazı EVALI vakalarında nefes darlığı gibi semptomlar şiddetli olabilir ve hastalar solunum cihazına ihtiyaç duyabilir. Bu nedenle erken dönemde müdahale edilmezse hastalarda yaşamı tehdit edici sorunlar ortaya çıkabileceğini söylemek mümkündür .

Elektronik Sigara Hastalığı (EVALI) Nasıl Teşhis Edilir?

EVALI hastalığı belirtileri zatürre (pnömoni) gibi akciğer hastalıklarının belirtileri ile benzerlik gösterdiğinden teşhis etmek her zaman kolay olmayabilir. Nefes darlığı, öksürük, mide bulantısı gibi şikâyetler ile başvuran hastalar alanında uzman bir doktor tarafından detaylı olarak değerlendirilir. Bu aşamada uzmanlar hastaların tıbbi öyküsünü almak için hastada hangi semptomların olduğu, hastanın sigara veya son 90 gün içerisinde elektronik sigara kullanıp kullanmadığı gibi çeşitli sorular yöneltebilir. Hastaların semptomları hafif olsa bile son 90 gün içerisinde elektronik sigara kullanım öyküsü olan hastalara uzmanlar röntgen çekilmesini önerebilir . Ek olarak oksijen satürasyonu düşük olan (<%95) hastalarda uzmanlar BT (bilgisayarlı tomografi) ile görüntüleme yapılmasına karar verebilir . Bunların yanı sıra EVALI tanısında kullanılan diğer tanı yöntemleri şu şekildedir :

• Kandaki oksijen seviyesini ölçmek için kan tetkikleri,
• Oksimetre yardımıyla parmaktan oksijen ölçümü,
• Akciğer fonksiyonlarını değerlendirmeye yardımcı olabilecek solunum fonksiyon testleri (SFT).

İlave olarak, özellikle bağışıklık sistemi herhangi bir sebeple baskılanmış, bu nedenle enfeksiyon hastalıkları açısından risk grubunda olan kişilerde akciğerlerde hasara neden olan diğer enfeksiyon hastalıklarını elemek için bronkoskopi yapılması gerekebilir. Bunun yanı sıra gerekli durumlarda idrar örneğinde tetrahidrokannabinol (THC) varlığını araştırmak için idrar toksikolojisi testi de yapılabilir .

Elektronik Sigara Hastalığı (EVALI)’ndan Korunma Yolları

Elektronik sigara hastalığı elektronik sigara ve ısıtılmış tütün ürünlerinin kullanımı ile yakından ilişkili olduğundan EVALI hastalığından korunmak için bilinen en etkili yöntem elektronik sigara kullanımından kaçınmaktır. Bunun yanı sıra elektronik sigara kullanımını terk etme konusunda zorluk yaşayanların yasa dışı yollarla satılan elektronik sigaralardan uzak durması ve mümkünse ürünleri güvenilir yerlerden temin etmesi önemlidir. Araştırmalara göre EVALI vakalarının büyük çoğunlu THC adlı kimyasal maddeyi içeren elektronik sigara ürünlerinin kullanımı ile ilişkilendirilmektedir. Bu nedenle uzmanlar elektronik sigarayı tamamen bırakmanın mümkün olmadığı durumlarda THC içeren elektronik sigara ürünlerinden kaçınılmasını önermektedir. Buna göre başlıca EVALI’den korunma yolları aşağıdaki gibidir:

• Elektronik sigara kullanımından kaçınmak,
• Güvenilir ürünleri tercih etmek,
• Ürünlerin THC gibi kimyasalları içerip içermediğini kontrol etmek.

Yukarıda sayılanların yanı sıra EVALI nispeten yeni bir sağlık sorunu olduğundan toplum sağlığını koruyabilmek için sağlık otoritelerinin puff sigara zararları hakkında toplumu bilinçlendirmesi EVALI hastalığından toplumu, özellikle gençleri korunmaya yardımcı olabilir .

E-Sigara Kullanımının Riskleri Nelerdir?

E-sigaralar diğer tütün ürünleri ile kıyaslandığında nispeten yeni sayılabilecek tütün mamulleridir. Elektronik sigaranın geleneksel sigara kullanımına bağlı sağlık sorunlarına yakalanma riskini aza indirebilecek ve sigarayı bırakmaya yönelik yeni bir alternatif olarak lanse edilmesi elektronik sigara kullanımının her geçen gün artmasına neden olmaktadır. Ancak sanılanın aksine geleneksel sigaranın olduğu gibi e-sigara kullanımının da sağlık açısından önemli riskleri olabilir. Asetaldehit, akrolein ve formaldehid gibi sağlığı tehdit edici kimyasallar içeren e-sigaralar başta EVALI gibi akciğer hastalıkları olmak üzere çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Başlıca elektronik sigara zararları şu şekildedir :

• E vitamini asetatı başta olmak üzere bileşiğinde bulunan THC gibi kimyasallar akciğerlerde inflamasyona ve EVALI hastalığına neden olabilir.
• Diğer tütün mamullerinde olduğu gibi e-sigaranın bileşiğinde bulunan nikotin kan basıncını artırabilir ve kalp çarpıntısına neden olabilir. Bunun neticesinde kardiyovasküler hastalıklara yakalanma riski artabilir.
• Geleneksel sigaraların olduğu gibi elektronik sigaralar da bağımlılık yapabilir.
• Hamilelikte hem anne adayına hem de fetüse zarar verebilir.
• Ülseratif kolit gibi sindirim sistemi sorunlarına neden olabilir.
• Yetişkinlerde ve gençlerde beyin gelişimini olumsuz etkileyebilir.
• Alev alma veya patlama durumunda ciddi yaralanmalara neden olabilir.

Yukarıda sayılanların yanı sıra uzun vadede sağlığa etkileri henüz net olarak bilinmemekle birlikte bileşiğinde nikotin başta olmak üzere asetaldehit, akrolein ve formaldehid çeşitli kimyasalları barından elektronik sigara uzun vadede kansere neden olabilir .

E-Sigara Bırakma Yöntemleri

E-sigara dahil olmak üzere tütün ve tütün mamulleri kullanımı akciğer hastalıkları ve kardiyovasküler hastalıklar başta olmak üzere çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. E-sigarayı bırakmak isteyenlerin öncelikle uzman bir doktordan yardım alması faydalı olabilir. Bunun yanı sıra e-sigarayı bırakmaya yardımcı olabilecek bazı öneriler şu şekildedir:

• Bırakmak için gün belirlemek: E-sigarayı bırakmaya karar verenlerin kendilerine uygun bir gün belirlemesi ve belirledikleri tarihi mümkünse yakınları ile paylaşması elektronik sigarayı bırakmak için önemli bir adım olabilir.
• Bırakma yöntemini belirlemek: Sigara bırakma yönteminin kişiye özel olarak belirlenmesi önemlidir. Sigara birden bırakılabileceği gibi azaltarak da bırakılabilir. Bu noktada kişilerin kendisine en uygun olan yöntemi seçmesi faydalı olabilir.
• E-sigarayı neden bırakmak istediğini belirlemek: Tütün mamullerini bırakma isteğinin altında yatan en önemli sebeplerin başında sağlığı kaybetme endişesi gelir. Bunun yanı sıra kişinin kendisine para biriktirme gibi çeşitli sebepleri hatırlatması e-sigarayı bırakmaya yardımcı olabilir.
• Nikotin replasman tedavisi: Günümüzde sigara bırakma sürecinde ortaya çıkması muhtemel nikotin yoksunluğu ile mücadele etmeye yardımcı olabilecek nikotin bantları, sakızları gibi çeşitli ürünler vardır. Alanında uzman bir doktor kontrolünde uygulanan nikotin replasman tedavisi e-sigarayı bırakmaya yardımcı olabilir.

İlave olarak, stresi azaltmaya yardımcı olabilecek aktivitelerde bulunmak veya hobiler edinmek de e-sigarayı bırakma sürecine olumlu katkıda bulunabilir.