İçindekiler

Diyabetik Ayak Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Diyabetik ayak, şeker hastalığı olarak da bilinen diyabet hastalığında yüksek kan şekerinin sinirler ve damarlar üzerinde hasar oluşturduğu tablodur. Ayaklarda his kaybı, uyuşukluk, karıncalanma şeklinde kendini gösterebilir. Hasta bazı durumlarda hislerdeki azalma nedeniyle yaralanarak enfeksiyonlar ortaya çıkabilir. Yaraların iyileşme süreci sağlıklı kişiye oranla daha uzun sürdüğünden hasar daha büyük olabilir. Müdahale edilmediği veya müdahaleye geç kalındığı durumlarda kangren ve ampute edilmeye uzanan bir süreç ortaya çıkabilir.

Diyabet hastalığı insülin üretiminin olmadığı tip 1 ve insülinin üretildiği ancak kan şekerini düşürmeye yeterli olmadığı tip 2 olarak iki farklı şekilde görülür. Bu diyabet türleri oluşum açısından farklılık gösterse de yüksek kan şekeri ile sonuçlanır. Tedavi edilmediğinde veya tedavinin yeterli gelmediğinde katarakt, diyabetik nöropati ve diyabetik ayak gibi istenmeyen sonuçlar ortaya çıkabilir.

Diyabetik Ayak Nedir?

Diyabetik ayak, kan şekerinin yüksek seyrettiği hastalarda ayaklarda oluşan ülserler, his kayıpları ve kangrene kadar uzayabilen problemdir.

Diyabet hastalarının yaklaşık %60’ında görülen nöropati; mantarlar, nasırlar, ülser oluşumları gibi farklı etmenlerle kendini gösterebilir. Hastada yüksek kan şekerinin uzun vadedeki etkileri nedeniyle kan dolaşımı azalmış, bağışıklık sistemi düşmüştür. Vücut tekrar eden yara ve enfeksiyonlara açık hale gelmiştir. Bu durum iyileşmenin de yavaşladığı bu hastalarda tedavi uygulanmasını zorlaştırır. Diyabetik ayak evreleri ilerledikçe Charcot ayağı veya sallanan ayak olarak da bilinen ayağın tam olarak kontrol edilemediği, renk ve görünüm açısından farklılaşmış dokuların görüldüğü durum ortaya çıkabilir.

Diyabet hastalığı sürekli kontrol altında tutulması gereken bir hastalıktır. Tedavi süreci; ilaçlar, cerrahi işlemlerin yanı sıra beslenmenin düzenlenmesi, hastanın egzersize teşvik edilmesi gibi hayat değişikliklerini de içerebilir. Doktor muayeneleri ve uzaktan sağlık servisleri yardımıyla gerekli durumlarda uzman görüşü almak önemlidir. Tedavinin gecikmesi veya yapılmaması diyabetik ayak sorununun yanında diğer organlarda bazı yıkımlar ortaya çıkabilir.

Diyabetik Ayak Nedenleri Nelerdir?

Diyabetik ayak oluşumunda birçok katmanlı bir mekanizma işler. “ Diyabetik ayak yarası nasıl başlar ?” sorusuna cevap bulmak gerekirse yaralar, uzun zamandır diyabet hastası olan kişilerde küçük yaralar olarak başlar ve iyileşir. Zamanla ayaklarda oluşan sinir hasarı hastanın günlük yaşamında ayaklarda yaşanacak yaralanma ve darbelerin fark edilmesini geciktirir. Kan şekerinin düşük seviyelerde tutulamadığı hastalarda nasırlar gibi ayak deformasyonları ortaya çıkabilir. Ayağa uygun ayakkabıların seçilmemesi, yalın ayak dolaşmak gibi etmenler de yaralanma riskini artırabilir.

Ayakların yeterince temiz tutulmaması ve kuru cilt sorunları ile birleşerek yaralanmaların önünü açar. Diyabetin neden olduğu periferik arter hastalığı nedeniyle ayak ve bacaklarda kan akışı azalır. Bu durum da yaraların iyileşmesini yavaşlatır. Geç iyileşen yaralar mantar ve bakteri enfeksiyonlarına açık hale gelir. “ Diyabetik ayak ne zaman kesilir ?” sorusunun cevabı da diyabetik ayağın oluşum mekanizmasıyla yakından ilgilidir. Sinir hasarının zamanla artmasıyla ayağın hayati faaliyetleri etkilemesinin önüne geçmek için ampute edilerek kesilmesi tercih edilebilir.

Diyabetik Ayak Risk Faktörleri

Diyabetik ayak sorunlarının oluşumunda temel sebep yüksek kan şekeri olsa da oluşum risklerini artıran farklı nedenler de mevcuttur. Diyabetik ayak gelişimi uzun yıllardır diyabet hastası olan ve kan şekerinin büyük oranda yüksek değerlerde seyrettiği hastalarda görülür. Aşırı kilolu hastalarda hastalığın sinirler üzerine etkisi arttığından diyabetik nöropati ve diyabetik ülserlerin görülme riski de artar. 40 yaş üzeri, aynı zamanda yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi ek hastalıkları bulunan kişilerde kan dolaşımında azalma gibi sorunların ortaya çıkmasıyla daha yaygın olarak görülür.

Düz tabanlı kişilerde ayakta bir noktada oluşan baskı daha fazla olacağından ayak tabanının daha riskli kısımlarında yaralar oluşabilir. Sigara kullanımı ve hareketsiz yaşam gibi genel sağlığın bozulmasına neden olan faktörler bu tip sorunların görülme sıklığını artırır. Diyabetik ayak oluşma riskini en aza indirmek için hastanın kan şekeri değerlerini dengede tutmaya çalışması, sağlık beslenme ve spor aktiviteleri ile kan akışını, vücuttaki temel problemlerin önüne geçmeye çalışması oldukça önemlidir. Ayakların temizlik ve bakımının sürekli yapılması bu tip bir problem ortaya çıksa bile yara, enfeksiyon gibi bulguların kötüleşmesinin önüne geçebilir.

Diyabetik Ayak Komplikasyonları ve Belirtileri Nelerdir?

Diyabetik ayakların oluşumunu gösteren ve hastanın durumu fark etmesini sağlayabilecek bazı belirtiler mevcuttur. Diyabetik ayak yarası belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

Cilt renginde anormal değişiklikler
Cilt sıcaklığında oluşan değişimler
Ayak ve bileklerde oluşan şişlik
Bacak ve ayaklarda ağrı oluşumu
Sıklaşan kanamalar
Ayaklarda uzun sürede iyileşen ve tekrarlayan akıntılı açık yaraların bulunması
Ayak tırnaklarında batık ve mantar enfeksiyonlarının oluşması
Nasırlar ve deri kalınlaşmaları
Ayaklarda kuruluk, özellikle topuk kısmında görülen çatlaklar
Alışılmıştan farklı geçirilemeyen ayak kokusu

Diyabetik ayak olarak isimlendirilen sorunlar aşamalı olarak ortaya çıkar. Öncelikle ayaklarda uyuşukluk hissi ve karıncalanmalar ortaya çıkar. İlk evrelerde fark edilmeyen yaralar oluşup iyileşebilir. Yüksek kan şekerinin uzun süreli etkisi olarak yara iyileşmesi yavaşlar ve fark edilmeyen açık yaralarda enfeksiyon oluşumları yaşanır. Diyabetin kan akışını yavaşlatması ve bağışıklığı düşürmesi nedeniyle enfeksiyonların iyileşmesi zorlaşır. Tedavi edilemeyen enfeksiyonlar ve hücre ölümlerinin artmasıyla ayaktaki kanlanma azalır. Kangren olarak bilinen dokuların kalıcı olarak hasar aldığı komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu aşamadan sonra diyabetik ayak amputasyonu işlemiyle kesilerek alınmasından başka çözüm bulunmayabilir.

Diyabetik Ayak Tedavisi Nasıl Yapılır?

Diyabetik ayak tedavisi için öncelikle sorunun erken aşamalarda tespit edilmesi oldukça önemlidir. Ayaklarda üşüme, bir ayağın diğerinden farklı sıcaklık göstermesi, iltihap oluşumları gibi ayırıcı semptomların varlığı ile diyabetin sistemik hasarı üzerine bazı testler uygulanır. Tedavinin ayakta veya yatarak mı devam ettirileceğine hastanın durumu, bakım yapabilecek kişilerin varlığı gibi değişkenlere bakılarak karar verilir.

Enfeksiyonların büyüklüğü, neden olan bakteriler incelenerek doğru antibiyotiğe karar verilir ve tedaviye başlanır. Bir sonraki adım kan dolaşımındaki sorunlara odaklanmayı içerir. Revaskülarizasyon olarak ifade edilen damar tıkanıklıklarını anjiyoplasti gibi uygulamalarla damar tıkanıklıklarının açılması ve kan akışının yönetilmesi işlemi hastaya uygulanır. Bu yolla hem antibiyotiklerin bölgeye ulaşması hem de dokunun yeniden kanlanması hedeflenebilir.

Ayaklardaki nasır ve kalınlaşmaların iyileştirilmesi ve temizlenmesi enfeksiyonların tekrarlanmasını önlemek için gereklidir.

İyileşmeyen ve açık yaralar için yara kapatma malzemeleri, çeşitli bakım ürünleri tercih edilebilir. Charcot ayağı gibi ayağın hareketini kısıtlayan boyuta ulaşan durumlarda destek ekipmanlar kullanılarak ayağın hareket kapasitesinin artırılması için çabalanır. Hastaya uygun ortopedik ayakkabıların tercih edilmesiyle yaraların üzerine uygulanan baskının azaltılması, yeni yaraların oluşmasına neden olabilecek etmenlerin ortadan kaldırılması sağlanabilir.

Bundan sonraki süreç tedaviye ve doktorun önerilerine uyulması, yara bakımının uygulanması şeklinde devam eder. “ Diyabetik ayak yarası hangi doktor bakar ?“ sorusu da hastaların tedavi için izleyecekleri yolu belirlemeleri için önemlidir. Tedavi için enfeksiyon uzmanı, kalp-damar cerrahı, ortopedist gibi çeşitli uzmanlıklara sahip doktorlar koordine olarak çalışabilir. Tedavi sonrası süreçte uzaktan sağlık hizmeti veren kuruluşlardan yardım almak, yaraların tekrarlamasının önlenmesi için etkili olabilir.

Evde Diyabetik Ayak Bakımı ve Pansumanı Nasıl Yapılır?

İlaç tedavilerinin yanında diyabetik ayak oluşmadan ve oluştuktan sonra evde uygulanacak bazı yöntemler hastalığın oluşmasını, ilerlemesini önlemeye yardımcı olabilir. Evde uygulanabilecek ayak bakımı önerilerinden bazıları şunlardır:

Özellikle uzun yıllardır yüksek kan şekeri sorunu yaşayan hastalar tarafından ayakların düzenli olarak kontrol edilmesi önemlidir. Herhangi bir değişiklik, yara, enfeksiyon gibi durumların varlığı ne kadar erken aşamada tespit edilebilirse müdahale etmek o kadar kolaylaşır.
Ayakların her gün ılık su ile yıkanması yara olsa da olmasa da doğru tercihtir. Ayaklarda oluşabilecek mantar ve enfeksiyonların önlenmesi için ilk adım kabul edilebilir. Yıkama sonrasında kurulama ve ayakların nemlendirilmesi yara ve çatlakların iyileşmesine yardımcı olur. Parmak araları ve kıvrımlı bölgelere pudra uygulanarak nemli kalması önlenebilir.
Ayak tırnakları düzenli olarak kesilmeli ve doğru şekilde törpülenmelidir. Tırnak batıkları, yaraların oluşmasına ve yürüme zorluklarına yol açabilir. Bu sebeple doğru pedikür uygulamalarıyla önüne geçilmelidir.
Ayaklardaki nasırlar, yaralanma ve enfeksiyonların önlenmesi için temizlenmelidir. Ancak bu süreç derinin kesilmesi gibi işlemleri içerdiğinden doktor kontrolünde uygulanmalıdır. Hastanın kendi başına yaptığı uygulamalar açık yaralara neden olabilir.
Diyabetik ayak yarası pansumanı doktor ve hemşirenin önerdiği şekilde yapılmalıdır. Bu direktifler genellikle temizleme, kurulama, nemlendirme ve antibiyotik preperatların uygulanmasını içerir.
Hastanın ayaklarında şişme oluşması nedeniyle terlik ve ayakkabı gibi ürünleri giymek istememesi mümkündür. Ancak ayak altında meydana gelebilecek yaralanmalar ve deri kalınlaşmalarının önüne geçebilmek için yalın ayak dolaşması önlenmelidir.
Ayaklar soğuk ve sıcaktan korunmalıdır. Sıcak zamanlarda açık terlikler giyildiğinde yanıkların önlenmesi için güneş kremi uygulanmalı, soğuk zamanlarda ısı yalıtımlı ayakkabılar tercih edilmelidir.
Ayakları sıkan, rahatsız eden çorap ve ayakkabılar tercih edilmemeli, ayağın rahat etmesi sağlanmalıdır.
Ayaklarda kan akışının sürdürülmesi his kaybını önlemek için önemlidir. Hastanın kendine uygun spor ve egzersizler yapması hem genel sağlığın korunması hem de kan akışının hızlandırılması için etkili olabilir. İstirahat sırasında ayakların koltuktan sallanması değil de altına yastık konularak uzatılması da önlem olarak tercih edilebilir.
Rutin muayeneler sırasında doktorunuz unutsa dahi hatırlatarak ayak muayenesinin yapılmasını sağlamak erken teşhis ve hızlı müdahale için etkili olabilir.

Bu tip önlemlerin yanında kan şekerinin düzenli kontrol edilmesi, beslenmenin daha düşük şeker içeriğiyle oluşturulması ve düzenli doktor kontrolleri diyabet nedeniyle oluşan komplikasyonların önlenmesi için etkili olabilir. Online doktor muayenesi hizmeti veren sağlık kuruluşlarından bu süreçte yardım alınabilir.