PSA, prostat kanseri ve iyi huylu prostat büyümesinin araştırılması ve takibi süreçlerinde sıkça kullanılan bir kan parametresidir. Basit bir kan testi ile değeri ölçülebilen PSA, erkeklerde prostat bezindeki iyi ve kötü huylu hücreler tarafından üretilir. Kanda PSA seviyesinin yüksek olması büyümüş veya iltihaplanmış prostat bezini veya prostat kanserini işaret edebilir.
PSA Nedir?
PSA, “prostat spesifik antijen” adlı, prostat bezi hücreleri tarafından üretilen bir proteinin kısaltmasıdır. Erkek sağlığına yönelik taramalarda sıklıkla kullanılan bir araç olan PSA testi, prostat sağlığının tespit edilmesi ve izlenmesinde kritik bir role sahiptir. Prostat bezinin hem normal hem de kötü huylu hücreleri tarafından üretilen bu antijenin büyük bir kısmı burada üretilen semen sıvısının içeriğinde yer alır. Bu nedenle bazı durumlarda semen sıvısı PSA sıvısı olarak da adlandırılabilse de aslında bu tam olarak doğru bir adlandırma değildir. Az miktarda PSA ise kan dolaşımına aktarılır. Prostat kanseri, iyi huylu prostat hiperplazisi, prostat iltihabı (prostatit) gibi bazı hastalıklarda prostat spesifik antijenin kandaki seviyesi yükselir. Bu nedenle yüksek antijen seviyeleri görüldüğü takdirde daha ileri tıbbi araştırmaya ihtiyaç duyulur. Yüksek prostat antijeni değerlerinin görülmesi halinde altta yatan sağlık sorununun teşhis edilmesi ve gerekli tedavi süreçlerinin planlanması gerekir.
PSA Testi Nedir?
PSA testi, prostat spesifik antijenin kandaki seviyesinin ölçülmesini sağlayan bir kan testidir. Erkeklerde prostat bezinin sağlığını değerlendirmek için bu teste sıklıkla başvurulur. Prostat bezinden salınan bir protein olan PSA genellikle kan dolaşımında düşük seviyelerde bulunur ancak prostat kanseri, prostat büyümesine neden olabilecek iyi huylu (benign) bir hastalık veya prostat bezindeki iltihaplanmalara bağlı olarak antijenin kandaki seviyesi yükselebilir. Özellikle prostat kanserini erken dönemde tespit etmek ve takip etmek için testin önemi oldukça yüksektir. Yine de yüksek antijen seviyesi her zaman için prostat kanseri anlamına gelmez. Bu nedenle yüksek tespit edilen bir kan değeri ultrason, biyopsi gibi farklı tarama yöntemleri ile birlikte değerlendirilmelidir. PSA testi özellikle şu durumlarda yapılır:
Orta yaş ve üzerindeki erkeklerde yapılan rutin sağlık taramaları
Ailesinde prostat kanseri öyküsü bulunan kişilerde yapılan taramalar
Prostat kanseri teşhisi konulmuş olan erkeklerde hastalığın ilerleyişinin takip edilmesinde yapılan taramalar
Ağrılı veya sık idrara çıkma, idrarda veya meni sıvısında kan, pelvik ağrı, sırt ağrısı gibi prostata ilişkin semptomların takibi ve değerlendirilmesi
Yukarıdaki durumların haricinde de herhangi bir durumda prostat bezinin değerlendirilmesine ihtiyaç duyulduğu takdirde her zaman PSA testine başvurulabilir.
Total PSA Nedir?
Total PSA, kan dolaşımındaki toplam antijen seviyesini ölçen kan testidir. Kan dolaşımında serbest PSA ve bağlı PSA (antijenin proteinlere bağlanmış olan formu) bir arada bulunur. Bunların ayrı ayrı ölçümleri yapılabilir. Her iki antijen türünün bir arada ölçülmesi ise PSA total ölümü olarak adlandırılır ve kan testi sonuçlarında da bu isimle yer alır. Prostat kanseri taraması, prostat büyümesi ve prostatit takibi, tedavi sürecinin izlenmesi gibi pek çok amaçlarla total prostat spesifik antijen testine başvurulabilir. Normal total seviyeler yaşa göre değişkenlik gösterebilir ancak genellikle normal değer aralıkları benzerdir. Aynı şekilde total antijen ölçümünde de sonucun yüksek olması, her zaman kanser anlamına gelmez. Bu nedenle diğer bazı testlerle bir arada değerlendirilmesi gerekir.
PSA Kaç Olmalı?
Erkek sağlığına yönelik yapılan taramalarda veya prostat bezine ilişkin hastalıkların takip sürecinde PSA değeri araştırıldığında normal değerin üzerinde bulunan bir değer, prostata ilişkin bir sağlığı işaret edebilir. Bu nedenle değer aralıklarının bilinmesi oldukça önemlidir. Genel olarak 4,0 ng/mL’nin altında bulunan bir prostat antijeni değeri normal, bu düzeyin üzerindeki değerler ise yüksek kabul edilir. Bazı durumlarda yaşa göre bu değer daha yüksek (5 ng/ml) veya daha düşük (2,5 ng/mL) bir seviye olarak baz alınabilir. Yine kullanılan bazı ilaçlar, özellikle de finasterid ve dutasterid gibi etken maddelere sahip ilaçlar, testin değer aralıklarının değiştirilmesini ve daha düşük bir seviyenin üst sınır olarak alınmasını gerektirebilir çünkü bu ilaçlar prostat antijeni seviyelerinde düşüşe neden olabilir. Yüksek bir değer tespit edildiğinde genellikle ultrason görüntülemesi yapılarak prostat bezinde bir değişiklik görülüp görülmediği, bezin boyutlarında büyüme olup olmadığı değerlendirilir. Ek olarak çoğu zaman prostat biyopsisi önerilerek prostatın farklı bölgelerinden doku örnekleri alınır ve bunlar patolojik olarak incelenir. Olası bir prostat kanseri durumu söz konusu ise yapılan bu ileri araştırmalar sonucunda teşhis koymak mümkün hale gelir.
PSA Değer Tablosu Nasıl Olur?
İdeal PSA seviyesi, kişinin yaşına ve sağlık durumuna bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Genel olarak bu değerin 4,0 ng/mL’nin altında olması normal olarak kabul edilir. Daha detaylı olarak bakmak gerekirse PSA değeri tablosu şu şekildedir:
4 ng/mL altı
Normal
4-10 ng/mL
Ek testler veya takip gerekebilir.
10 ng/mL üzeri
Sıklıkla endişe verici olabilen prostat sorunlarını işaret edebilen bu değerler, genellikle biyopsi de dahil olmak üzere daha kapsamlı incelemelere başvurmayı gerektirir.
İdeal PSA seviyesi yaşa bağlı olarak değişebilir ve genç bireylerde antijenin normal seviyesinin 2,5 ng/mL gibi daha düşük bir sınırın altında olması hedeflenebilir. Bu nedenle test sonuçları, mutlaka uzman hekimler tarafından yorumlanmalıdır.
>
PSA Kaç Olursa Tehlikeli?
PSA seviyesinin tehlikeli olarak kabul edilip edilmeyeceği, tek başına değere bakılarak belirlenemez. Bazı durumlarda hafif yükselmeler dahi önem arz edebilirken bazı durumlarda ise belirgin bir yükseklik, iyi huylu bir durumdan kaynaklı olabilir. 4-10 ng/mL arasındaki değerler orta derece riskli, 10 ng/mL üzerindeki değerler ise yüksek riskli olarak kabul edilebilir. Bununla birlikte prostat antijeni seviyesi belirli aralıklarla takip edilen kişilerde görülen hızlı bir yükseliş grafiği de dikkat edilmesi gereken, kanser veya ciddi enfeksiyon gibi bir sorun ihtimalini gündeme getirebilen bir durum olarak belirtilebilir. Yine de prostat spesifik antijen değerinde görülen hafif de olsa bir yükseklik, ciddiye alınmalı ve daha ileri tanı testlerine başvurulmalıdır. Gerekli durumlarda biyopsi, multiparametrik manyetik rezonans görüntülemesi gibi ek tanı yöntemlerinden destek alınmalıdır.
PSA Yüksekliği Nedir?
PSA değerinin bir test sonucunda normal aralığın üzerinde tespit edilmiş olması halinde bazı durumlarda hekim, testin tekrarlanmasını önerebilir. Seviyeler hala yüksekse hekim tarafından daha farklı tıbbi testler için yönlendirme yapılabilir. Bunlar arasında dijital rektal muayene, transrektal ultrason, MR (manyetik rezonans) görüntülemesi ve prostat biyopsisi yer alabilir. Farklı tanı testlerinin bir arada uygulanması, teşhisin daha net konulabilmesi açısından önem arz eder. Günümüzde multiparametrik MR gibi yenilikçi yöntemler de tanı sürecine dahil edilebilmektedir. PSA yüksekliğinin yaygın nedenlerinden bazıları şunlardır:
Prostat büyümesi (iyi huylu prostat hiperplazisi)
Prostat kanseri
Prostat iltihabı (prostatit)
İdrar yolu enfeksiyonları
İdrar kateterlerinin kullanımı
Betametazon, testosteron gibi alınan bazı ilaç tedavileri
Prostat antijeninin yüksekliğine ek olarak idrar yapmada zorluk, sık idrara çıkma, yavaş idrar akışı, idrarda kan görülmesi (hematüri), idrar kaçırma gibi bazı belirtiler de görülebilir. Belirtiler ve ek tanı testleri de göz önünde bulundurularak PSA yüksekliğine neden olan sorun teşhis edilerek tedavi planı buna göre şekillendirilebilir.
PSA Düşüklüğü Nedir?
Prostat spesifik antijen testinin sonuçlarınının düşük olması, herhangi bir endişe verici bir durum olarak değerlendirilmez çünkü bu, genellikle prostatla ilgili bir sorun olmadığının göstergesidir. Testin alt sınır değeri bulunmadığından sonuçlarda düşük olarak yer alması da söz konusu değildir ancak bazı özel durumlarda, prostat antijeni düzeyini azaltan ilaçların kullanımı gibi, PSA yüksekliğine neden olan bir hastalığın takibi sırasında hatalı normal sonuçlar elde edilebilir. Böyle bir durumda hastalığın takip sürecinde sorun oluşacağından kullanılan ilaçlar mutlaka testi isteyen hekime bildirilmelidir. Bunun haricinde prostat cerrahisi sonrasında prostat spesifik antijeni değerleri çok düşük, hatta sıfır seviyesine inmiş olabilir. Antijenin prostat bezi tarafından üretildiği göz önünde bulundurulduğunda bu da normal ve beklenen bir durumdur. Dolayısıyla PSA düşüklüğü durumunda herhangi bir endişe duyulmasına gerek yoktur.
Erkek bireyler için prostat spesifik antijen taramasının rutin sağlık taramaları içerisinde yer alması, özellikle de orta yaş ve üzeri bireylerde oldukça önemlidir. PSA ve diğer rutin testlerin düzenli aralıklarla tekrarlanması ile sağlığın korunması ve prostat kanseri gibi olası sorunların çok daha erken dönemde tespit edilebilmesi mümkün hale gelebilir.
