Romatoid Artrit (İltihaplı Romatizma) Nedir?

Romatoid artrit (iltihaplı romatizma) eklemler başta olmak üzere vücudun farklı doku ve organlarını etkileyebilen otoimmün, inflamatuar (iltihaplı) bir sağlık sorunudur. Otoimmün hastalıklar bağışıklık sisteminin kişinin kendi doku ve organlarını zararlı bir patojen olarak algılaması ve onlara karşı savunmaya geçmesi sonucunda ortaya çıkar. Halk arasında sıklıkla iltihaplı romatizma olarak da adlandırılan “Romatoid artrit nedir?” sorusu kısaca, bağışıklık sisteminin yanlış reaksiyonu neticesinde gelişen kronik bir hastalık olarak cevaplanabilir. El ve ayaklardaki küçük eklemleri sıklıkla etkileyen iltihaplı romatizma cilt, göz, akciğerler ve kardiyovasküler sistem dahil olmak üzere vücudun diğer doku ve organlarını da etkileyebilir.

Erken dönemlerde küçük eklemleri etkileyen romatoid artrit genellikle simetrik bir şekilde ilerler yani vücudun her iki tarafındaki benzer eklemleri etkileyebilir. İltihaplı romatizma ömür boyu takip gerektiren ilerleyici bir hastalıktır. Bu nedenle erken dönemde tanı konulmaz ve tedavi edilmezse ilerleyen dönemlerde eklemlerde hasara, kıkırdak ve kemik erozyonuna neden olabilir, şiddetli ağrı ve hareket kısıtlılığı gibi semptomlar ortaya çıkabilir (1).

Romatoid Artrit (İltihaplı Romatizma) Belirtileri

Romatoid artrit belirtileri hastalığın evresine göre değişiklik gösterebilir. Eklemlerde hasara neden olan hastalıklar genel olarak artrit olarak tanımlanır. Günümüzde 100’den fazla artrit çeşidi olduğu bilinmektedir. Bunların başlıca ortak özelliği eklemlerde ağrı ve şişliktir. Ancak romatoid artriti diğerlerinden ayıran en önemli farklılık vücudun her iki tarafının da hastalıktan etkilenmesidir (2, 3). Bu nedenle romatoid belirtileri denildiğinde ilk akla gelen vücudun iki tarafında yer alan eklemlerde ağrı ve iltihaplanmadır. Bu durumda “İltihaplı romatizma nedir?” diye merak edenler için hastalığın adını eklemlerdeki iltihaplanmadan aldığını söylemek mümkündür. Bu semptomlar genellikle hastalığın alevlenme dönemlerinde daha şiddetli hissedilir. Başlıca iltihaplı romatizma belirtileri şu şekildedir (3, 4):

• Birden fazla eklemde hissedilen ağrı,
• Özellikle uzun süre oturduktan veya sabah uyandıktan sonra eklemlerde sertlik,
• Birden fazla eklemde hassasiyet ve şişlik,
• Vücudun her iki tarafında, aynı eklemlerde ağrı ve şişlik,
• Halsizlik ve yorgunluk,
• Hafif derecede ateş.

Bacaklarda iltihaplı romatizma belirtileri başlangıçta genellikle ayak eklemlerinde hissedilir. Ancak erken dönemde müdahale edilmezse diz ve kalça eklemlerine yayılarak buradaki eklemlerde tahribata neden olabilir. Bunların yanı sıra iltihaplı romatizma belirtileri her zaman eklemlerde ortaya çıkmayabilir. Böbrekler, akciğer, beyin gibi organlar da hastalıktan etkilenebilir. Bu nedenle beyinde iltihaplı romatizma belirtileri depresyon, beyin sisi olarak da bilinen düşünme ve problem çözmede zorluk gibi semptomlar iken kalpte romatoid artrit kalp krizi gibi ciddi komplikasyonlarla kendisini gösterebilir (5).

Romatoid Artrit (İltihaplı Romatizma) Neden Olur?

Romatoid artrit hastalığı bağışıklık sisteminin yanlış uyarılması nedeniyle gelişen otoimmün hastalıklar arasındadır. Normal şartlarda immün sistem yani bağışıklık sistemi kişiyi hastalıklardan ve zararlı patojenlerden korumakla görevli sistemdir. İnsan vücudu için tehdit teşkil edebilecek kanser hücresi gibi iç veya virüs, bakteri gibi dış tehditlerle karşılaştığında bağışıklık sistemi hücreleri devreye girerek tehditlere karşı savunmaya geçer.

Bu normal işleyişte herhangi bir aksaklık olması halinde çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Bağışıklık sistemi hastalıklarından olan otoimmün hastalıklar da immün sistemin kişinin kendi doku ve organlarını zararlı olarak algılaması ve onlara karşı antikorlarla savunmaya geçmesi sonucunda ortaya çıkar. “Romatoid artrit neden olur?” konusunda yapılan çalışmalara bakıldığında romatoid artritin bir otoimmun hastalık olduğu görülebilir.

Romatoid artrit hastalığının kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik ve çevresel faktörlerin hastalığın ortaya çıkmasında rolü olduğunu gösteren çeşitli çalışmalar vardır. Bazı araştırmalara göre HLA genleri olarak bilinen, bağışıklık sisteminin diğer hücrelerinin hangi patojenlere karşı tepki vermesi gerektiğini belirleyebilmesine yardımcı olan, genlerin HLA-DRB1 gibi alt tiplerinde meydana gelen mutasyonlar iltihaplı romatizmaya neden olabilir (1). Buradan yola çıkarak “İltihaplı romatizma neden olur?” sorusuna verilebilecek yanıtların başında genetik yatkınlık gelir.

Genetik faktörlere ek olarak başka faktörler de romatoid artrit riskini artırabilir. Buna göre başlıca romatoid artrit risk faktörleri şu şekildedir (6):

• Cinsiyet: Kadınlarda iltihaplı romatizma görülme riski erkeklere kıyasla daha yüksek olabilir. Yapılan bir araştırmaya göre kadınların hayatlarının bir döneminde romatoid artrite yakalanma riski %3,6 iken erkeklerde bu oran %1,7’dir (1).
• Yaş: Romatoid artrit her yaşta ortaya çıkabilen bir sağlık sorunu olsa da yaşla birlikte hastalığın görülme riski artabilir. Bazı çalışmalar özellikle 65-80 yaş aralığındaki kişilerde romatoid artrite daha sık rastlandığını gösterir (1).
• Sigara: Romatoid artrit nedenleri üzerine yapılan çeşitli araştırmalara bakıldığında sigara kullanımının hastalığın riskini artıran en önemli değiştirilebilir risk faktörlerinden bir tanesi olduğu görülebilir. Özellikle aile öyküsünde RA bulunan ve sigara kullanan kişilerde bu risk daha yüksektir. Ek olarak, sigara gibi tütün ve tütün mamulleri semptomların şiddetinin artmasına da neden olabilir.
• Obezite: Romatoid artrit için bilinen risk faktörlerinden bir diğeri de obezitedir. Araştırmalara göre vücut kitle indeksi (BMI) 30 kg/m2’nin üzerinde olan obezite hastalarında iltihaplı romatizma riskinde %30, BMI 25 ila 29,9 kg/m2 arasında olanlarda ise %15 oranında artış olabilir (1).

Yukarıda sayılanların yanı sıra romatoid artrit beslenme alışkanlıkları ile de yakından ilişkilidir. Bazı çalışmalar Batı tarzı beslenme olarak da bilinen kalori bakımından yüksek, diyet lifi içeriği düşük gıdalarla beslenenlerde Omega-3 içeriği yüksek besinleri sıklıkla tüketenlere kıyasla romatoid artrit görülme riski daha yüksek olabilir

Romatoid Artrit (İltihaplı Romatizma) Tedavisi

Romatoid artrit belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterir. Bunun en önemli nedeni hastalığın her hastada farklı ilerlemesidir. Bu nedenle romatoid artrit tedavisi hastalığın evresine ve semptomların şiddetine göre değişiklik gösterebilir. Uzmanlar iltihaplı romatizma tedavisi için öncelikle MR (Manyetik Rezonans Görüntüleme), ultrasonografi gibi görüntüleme yöntemleri ile hastalığın evresini belirlemeyi amaçlar. Romatoid artrit başlıca 4 evrede incelenir. Buna göre başlıca romatoid artrit evreleri ve tedavi yöntemleri şu şekildedir (7, 8):

• Romatoid artrit 1. evre: Romatoid artrit erken evre olarak da adlandırılan bu evrede hastalarda eklemlerde hafif ağrı, parmaklar gibi eklemlerde özellikle sabahları sertlik gibi semptomlar görülebilir. Bu evrede eklemlerin içinde ve eklem içini kaplayan sinovyum dokusunda iltihaplanma olmakla birlikte kıkırdaklarda ve kemiklerde hasar görülmez. Bu evrede hastalığı teşhis etmek zor olabilir. Ancak alanında uzman bir doktordan randevu alınarak hastalık teşhis edilir ve ilaç tedavisi gibi hastaya uygun tedavi süreci 12 hafta içerisinde başlatılırsa hastalığın gerileme ihtimali olabilir.
• Romatoid artrit 2. evre: Eklemlerin iç yüzeyinin yanı sıra kıkırdak doku da hastalıktan etkilenmeye başlar. Buna bağlı olarak şiddetli ağrı ve hareket kısıtlılığı ortaya çıkabilir. Hastalığın bu aşamasında uzmanlar hastanın semptomlarını kontrol altına alabilmek için ilaçların dozunu artırabilir veya ilaçları değiştirebilir. Romatoid artrit ilaçları eklemlerdeki inflamasyonu azaltmaya ve semptomları kontrol altına almaya yardımcı olabilir.
• Romatoid artrit 3. evre: 3. evre hastalarında kıkırdaklardaki aşınma şiddetlidir. Ayrıca kemik yıkımı da daha fazladır. Kıkırdak doku aşındıkça kemikler birbirine sürtmeye başlar. Bu durum daha fazla ağrı ve hareket kaybı anlamına gelir. Ayrıca kemiklerdeki yıkım parmaklarda eğrilik ve kalınlaşma gibi şekil bozukluklarına neden olabilir. Bu evre romatoid artrit tedavisi sırasında uzmanlar biyolojik ajan olarak bilinen, bağışıklık sisteminin çalışma mekanizmasını düzenlemeye yardımcı olabilecek ilaçları da sürece dahil edebilir. İlave olarak hareket kısıtlılığının ileri derecede olduğu vakalarda iltihaplı romatizma tedavisi için cerrahi yöntemlere de başvurulabilir.
• Romatoid artrit son evre: Her romatoid artrit vakası son evreye ilerlemeyebilir. Bu evrede eklemlerde inflamasyon (iltihaplanma) görülmez. Ancak ağrı, sertlik ve şişlik devam eder. Bu evre hastaları ellerini, parmaklarını, dizlerini hareket ettiremez veya zorlukla hareket ettirir hale gelebilir. Uzmanlar bu evrede eklem protezi ameliyatına başvurabilir.

İleri evre romatoid artrit tedavi yöntemleri arasında cerrahi prosedürler de bulunur. Romatoid artrit ameliyatı farklı şekillerde yapılabilir. Başlıca cerrahi tedavi seçenekleri aşağıdaki gibidir (9):

• İltihaplı sinovyumun (eklem astarı) çıkarıldığı sinovektomi,
• Eklemin tamamen çıkarılıp yerine metal, plastik gibi malzemelerden yapılan implantların yani protezlerin yerleştirildiği eklem replasman cerrahisi,
• Eklemin çıkarılmasının mümkün olmadığı durumlarda eklemin cerrahi olarak kaynaştırılmasını amaçlayan eklem füzyon ameliyatı,
• Eklemlerin etrafında bulunan tendonların hasar görmesi durumunda tendon onarımı ameliyatı.

İlaç tedavisi ve cerrahi tedaviye ek olarak inflamatuar artrit hastalığında fizik tedaviye de başvurulabilir.

Romatoid Artrit (İltihaplı Romatizma) Ne İyi Gelir?

Romatoid artrit ilerleyici ve kronik bir hastalık olduğundan hastaların yaşam boyu alanında uzman bir doktor tarafından takip edilmesi önemlidir. Bununla birlikte “İltihaplı romatizma ne iyi gelir?” diye merak edenlere düzenli olarak egzersiz yapmaları önerilebilir. Ancak RA hastalarının eklemlerinde ve kemiklerinde hasar gelişme riski yüksek olduğundan egzersiz programının alanında uzman bir doktor tarafından hazırlanması önerilir. İlave olarak, hastalığın alevlenme dönemlerinde yani semptomların şiddetinin arttığı dönemlerde dinlenmek de romatoid artrite iyi gelebilir (3).

Romatoid Artrit (İltihaplı Romatizma) Nasıl Beslenmelidir?

Romatoid artrit ile beslenme alışkanlıkları arasında doğrudan ilişki olduğunu gösteren bazı araştırmalar vardır. Bu neden iltihaplı romatizma hastalarının sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen göstermesi önemlidir. Uzmanlara göre romatoid artrit hastalarının eklemlerdeki iltihabı azaltmaya ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilecek gıdaları tüketmeye özen göstermesi semptomları kontrol altına almaya yardımcı olabilir. Romatoid artrit beslenme listesi içinde yer verilmesi önerilen başlıca gıdalar (10):

• Omega-3 yağ asitleri gibi sağlıklı yağlar bakımından zengin balık,
• Anti-inflamatuar özelliklere sahip olan sülforafan gibi fitokimyasallar bakımından zengin karnabahar, brokoli gibi sebzeler,
• Ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilecek kurkumin adlı madde bakımından zengin zerdeçal,
• İnflamasyonu azaltmaya yardımcı olabilecek yoğurt gibi fermente gıdalar,
• Anti-inflamatuar etkileri ile bilinen zencefil,
• İltihabı azaltmaya yardımcı olabilecek bileşenler içeren yeşil çay,
• Taze sebze ve meyveler,
• Tam tahıllar.

Romatoid artrit hastalarının beyaz pirinç, ekmek ve makarna gibi şeker içeriği yüksek gıdalardan ve işlenmiş ürünlerden uzak durması da faydalı olabilir (10).

Yapılan bazı araştırmalara göre geçmiş zamanlarda romatoid artrit, yaşam süresi üzerinde olumsuz etkiye neden olabilir iken günümüzde doğru bir tedavi planı ile hastaların sağlıklı insanlarla aynı yaşam beklentisine sahip olması mümkündür. Bu nedenle özellikle ailesinde romatoid artrit olanlar gibi risk grubunda olan kişilerin alanında uzman bir doktordan randevu alarak gerekli kontrollerini yaptırması önemlidir.